ÇÖZELTİ

Aim. Lösung (1), Fr. Solution (f), İng. Solution.
Bir maddenin diğer bir madde içerisinde moleküler
seviyede homojen olarak dağılmasıyla meydana gelen
karışım.
Çözeltilerin çözücü ve çözünen olmak üzere iki
bileşeni vardır. Genellikle bu iki bileşenden miktarca
fazla olanına çözücü, diğerine ise çözünen denmektedir.
Bileşenlerin miktarlarının birbirine yakın olduğu
durumlarda çözücü-çözünen ayırımı keyfi olur. By
durumda bileşenden söz etmek daha yerinde olur.
Çözeltileri, bileşiklerden ayıran en önemli özellik çözeltinin
homojenliği kaybolmaksızın bileşiminin belli sınırlar
içinde değiştirilebilmesidir.
Çözeltiler çözücünün sıvı ve katı durumda bulunuşuna
göre sınıflandırılırlar. Önemli çözelti tipleri
şunlardır:
1- Sıvı-Sıvı Çözeltiler (Su-alkol)
2- Sıvı-Katı Çözeltiler (Su-Tuz)
3- Şıvı-Gaz Çözeltileri (Su-Karbondioksit)
4- Katı Sıvı (Çinko-Civa)
5- Katı-Gaz (Palladyum-Hidrojen)
6- Katı-Katı (Bakır-Çinko)
Çözeltilerin konsantrasyonları (derişimleri): Çözeltide
çözünmüş bulunan maddenin miktarını belirtmek
için yerine göre muhtelif konsantrasyon (derişim) terimleri terimleri
kullanılır. Meselâ çözeltinin 100 gramında bulunan
çözünmüş madde miktarı bilinmek isteniyorsa başka,
100 mililitresinde bulunan çözünmüş madde soruluyorsa
başka terim kullanılır. Değişik maksatlarla çok
sık kullanılan m u h te lif k o n sa n tra sy o n terimleri
şunlardır:
Çözeltilerin yüzde bileşimi: Bir çözeltinin 100 gramında
çözünmüş olan maddenin gram miktarına çözeltinin
yüzde bileşimi veya kısaca çözeltinin yüzdesi
denir. Meselâ r7 lO’lıık tuz çözeltisi denince 100 gramında.
10 gram tuz ve 90 gram su bulunan çözelti akla
gelir. Adi Konsantrasyon: Bir çözeltinin birim hacminde
çözünmüş bulunan maddenin gram miktarına o çözeltinin
“Konsantrasyonu” adı verilir. Genellikle 100
mİ.sinde çözünmüş bulunan maddenin gram cinsinden
kütlesi alınır ve buna “yüzde konsantrasyon” adı verilir.
Molarite (Molar Konsantrasyon): Bir çözeltinin litresinde
çözünmüş olarak bulunan çözünmüş madde mol
sayısına, o çözeltinin molaritesi veya molar konsantrasyonu
adı verilir. Meselâ I molar sülfürik asid çözeltisi
denildiği zaman çözeltinin bir litresinde 1 mol (yani 98
gram) sülfürik asid (H :S 0 4) bulunan çözelti anlaşılır.
Normalite: Bir çözeltinin litresinde çözünmüş olarak
bulunan çözünmüş madde ekivalent (eşdeğer) gram
sayısına o çözeltinin normalitesi denir. Bu tarifi anlamak
için “ Ekivalent gram say ısf’nı bilmek lazımdır.
Ekivalent gram sayısı, mol sayısı kavramı gibi bir kavramdır.
Tuz, asid ve bazlar için değişik tarif edilir:
Sülfürik asid (H :S 0 4) iki protonu bulunan bir asittir,
yani yarım molü bir mol (OH) iyonunu nötralize eder.
Bunun için (H2S 0 4)ün etkime değeri 2’dir ve ekivalent
gram ağırlığı mol ağırlığının yarısı kadardır denir.
Kısaca 98 gram (H :S 0 4) ihtiva eden bir litrelik bir çözeltinin
molaritesi 1 iken, normalitesi 2 olur. Çünkü 1
normal olması için 98 /2= 49 gram yeterliydi. Buna
benzer bir misâli bazlar için de kolaylıkla düşünebiliriz.
Burada molekül ağırlığı (OH) iyonu sayısına bölünerek
ekivalent gram ağırlık bulunur.
Tuzlarda durum b iıa z farklıdır. Tuzun, reaksiyonundaki
etkime değeri, onun molekül tartısının kaça
bölündüğünde ekivalent tartısının ortaya çıkacağını
gösterir.
Molalite: Bir çözeltinin bir kg. çözücüsü başına
çözünmüş madde mol sayısıdır. Bu konsantrasyon terimi ebülyoskopi ve kriyoskopide kullanılır.