Kömür Üretimi ve kullanımı
Kömür, ısı enerjisi sağlamak için yakılabilen bir hidrokarbon birikintisidir. Genellikle yeraltında
(2), damar diye bilinen katmanlar durumunda bulunur. Ama bazı yerlerde yüzeye yakın olduğu da (4) görülür. Genellikle sert, donuk ve siyahtır. XVI. yüzyıldan önce az kullanılırdı, ama bu tarihten sonra büyük bir yakıt sanayiinin önce İngiltere’de, sonra Avrupa ve dün yanın öteki bö’gelerinde temeli durumuna geldi.
Kömürün Oluşması
Kömür, yaklaşık 10 ile 300 milyon yıl arasında değişen bir süre önceden kalma orman bitkilerinin ürünüdür (1). Bataklıklardaki bitki birikintilerinin kalıntıları, biivük kalınlıklardaki kumtaşı ve şist katmanlarının altına gömülür. Bu süreç birçok kez yinelenir. Bitki birikintileri bas’nca, ısıya ve mikroorganizmalar tarafından parçaianma-va maruz kalır ve bunun sonucu çeşitli yanıcı katı maddelere dönüşür.
Bu dönüşüm sürecine genellikle «kömürleşme» adı verilir ve bunun gerçekleşme derecesi kömürün «kalitesini» belirler. Antrasit en kaliteli kömürdür Bir damar hovunca
da kalite değişikleri görülebilir Böyle durumlarda, sözkonusu damarın altında ve üstünde kalan tüm damarlar da belirli değişiklikler gösterir. Bozulmamış düşey kesimlerde derindeki damarlar yüzeye yakın olanlardan daha kalitelidir. Ancak Hilt yasası olarak bilinen bu kaba genellemenin dışında kalan örneklere de sık raslanır.
Kalite kontrolünü basitleştirmek için kömür genellikle «yaklaşık analizcine göre belirlenir; bu analiz standart yöntemlerle saptanan nem. uçucu madde, karbon ve kül yüzdelerini verir. «Tam analiz» kömürdeki karbon, hidrojen, oksijen, azot ve kükürt tutarlarını belirler. Ayrıca tüketiciler yakıtın «ısıtma gücü» yada kalori değerini. yakılan ağırlık birimi başına düşen ısı birimi olarak bilmek isteyebilirler.
Kömürler ayrıca, kayasal bileşenlerine göre ds tanımlanabilir, vani kaya türleri olarak ele alınabilirler. Bilinen dört fiziksel yapı klaren (düz, parlak bileşeni,, düren (donuk, sert çakıllı), vitren (par lak, siyah, camsı gözalıcılıkta) ve füsendir (siyah, ufalanabilir, iplik-li.)
Kömür sanayiinin ortaya çıkışı,
XVII. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar
süren genel sınai gelişimin başlıca nedenlerinden biriydi. Günümüzde kömür yalnızca yakıt olarak değil, parfüm, naylon çorap, ağrı dindi-rici ilaç ve kumaş boyası gibi değişik malların temel üretim maddesi olarak da kullanılmaktadır.
Kömür Sanayinin Tarihi
İkinci Dünya Savaşına kadar kömür sanayii, sanayileşmiş ülkelerin ekonomisi için büyük bir önem taşıyordu. 1950’de bile kömür, dünya enerji kaynağının yüzde 56’sını sağlamaktaydı. 1974’e gelindiğinde bu oran petrol ve doğal gaz üretimindeki önemli artışlar yüzünden yüzde 29’a düşmüştü. 1973’de görülen petrol fiyatlarındaki, büyük artışlar ve petrol ve gaz rezervlerinin sınırlı olması nedeniyle 1950’le-rin ortalarından beri kömür sanayiini kısıtlama politikası gütmüş birçok ülkede kömür üretimi, yeniden artmaktadır.
Önceleri kömür rasîantı sonucu bulunduğu toprağın yüzeyinden kazınıyordu. Sonraları «kanallardan» (daman yeraltına doğru izleyen hafif eğimli tüneller), daha sonra da maden kuyularından çıkarılmaya başlandı. Günümüzde deneme kazılarından önce yapılan
1972-74 arasındaki
petrol fiyatlarındaki bes katlık artış, birçok ülkenin kömür üretimi politikasını yeniden gözden geçirmesine neden oldu.
Bazı kömür üreticileri kömür ürününü ciddi ölçülerde azaltmışlardı. ABD genellikle aynı üretim düzeyini sürdürürken SSCB ve öteki doğu Avrupa ülkeleri kömür sanayilerini geliştirmişlerdir. Doğu Avrupa’da petrol ve kömür fiyatları arasındaki ilişki politik kararlara bağlıdır. Serbest pazar ekonomilerinde savas sonrası kömür sanayilerinin durumu petrol ve kömür fiyatlarının oranı tarafından belirlenmiştir. Bugün batı Avrupo’lı bilim adamları kömüre yeni kullanım alanları bulmaktadırlar
Kömür . kovaları Taşıyıcı
I) Modem işletmelerle tasıma araçları kul anarak, kömürü ha-;ırlama bölümüne ak-:aran maden ocağı
aâzı araçları günümüzde çevre görünümünü bozmayan bir bina , ¡cinde
bulundurulur
>) Burada bir kok fı-
ından çıkarken göste-ilmis olan kok kömü-nürü. sınai kullanım çin tipik dumansız bir /akıttır. Kömür kor gibi Dluncaya kadar havasız fırınlarda ısıtılır.
Bu işlem katranlı maddelerin çoğunu ayırır ve üretilen yakıt cok az kül bırakarak yanar.
6) Modern biçimde işletilen bir kömür madeninin kontrol odası geleneksel olarak madencilikle birlikte düşünülen toz ve kirden hiçbir iz taşımaz. Bu kontrol odasında tek t mühendis hem yeral-tındaki hem de yüzeydeki makinaların çalışmalarını denetlemektedir.
4) Damarlar yüzeye •*4
yakın olduğunda kömür çıkarmanın en ucuz yolu, açıkta ocak isleme yada ekskavatörle maden çıkarmadır. Genellikle dev tırnakları olan toprak kaldırıcı makinalar önce üst katmaları, sonra da kömürü kaldırırlar.
‘) Andertoneshearer
1) çevirici bir pullu-ju [21 olan bir döner »ilindir gövdeli kesme nakinasıdır ve kömü-ü zırhlı bir kö.mür asıyıcısına [3] yükler
tömür madeni araştırmaları, jeofi-sik uzmanlan ve ileri araştırma lygıtları gerektiren başlı başına 3ir bilimsel uğraşdır. Günümüzde maden tüneli açmak, beş-on yıl irası bir zaman alan, milyonlarca iralık yatırım gerektiren ve yerin iibinde yüzlerce metre derinliklere ilaşan kuyuları olan büyük bir projedir.
Kömür eskiden kazma, kürek-e kazılır ve yüzeye sepetlerle tadılırdı. Günümüzün tüm sanayileşmiş ülkelerinde kömür madenleri, bütünüyle makinalaşmıştır ve her madenden elde edilen ürün, yılda 3ir milyon tonu aşabilir (2). Madenciler mekanik kazıcılarla çalı-firlar. Kömür, taşıyıcı araçlarla ya-ia yeraltı trenleriyle dışarı göndç-•ilir. Günümüzde görülen bu i landaki bir başka eğilim de, kömürün ;ıkarıldığı tehlikeli alanlardan in-laniarı uzaklaştırabilme amacıyla jzaktan işletilen araçların kullanılmasına yöneliktir. Geliştirilmiş olan Döyle bir otomatik araçta, madene indirilen kömür kazıcı maki-la, tavanda kaian kömür katmanlım kalınlığını radyoaktif sonda ile jlçer. Kömür madenciliğinin hâlâ îzel dikkat isteyen bir uğraş olmazı sürdürmesine karşın, sanayileşmiş ülkelerde ölüm ve kaza oran-arı hızla azalmaktadır. Çalışma sı-
rasında kömürden çıkabilecek kolayca parlayan metan gazının bir patlamaya yol açmaması için kullanılan tüm araçların kurallara uygun olması gerekir.
Kömür Ürünleri
Kömür bir zamanlar, «karbonlaştırma» adı verilen bir işlemden yani kömürün havasız bir yerde ısıtılmasından elde edilen gaz ve kinı.-yasal maddeler için önemli bir kaynaktı. 1950’lerin ortalarından beri bunun önemi hızla azalmıştır. Ancak, kömürü hem gaz hem de sıvı yakıtlara dönüştürebilecek «hidro-ienleştirme» gibi yeni yöntemler kullanarak yeniden önemli bir kimyasal maddeler kaynağı durumuna eetirmek için yaygın araştırmalar yürütülmektedir. Başlıca taşıl yakıtları arasında kömür, en büyük rezervlere sahip olan yakıttır. Bu rezervlerin daha yüzlerce vıl kullanılabileceği, gaz ve petrolden çok daha fazla dayanacağı tahmin edilmektedir. Kömürün gazı alınarak üretilen kok kömürü, çelik yapımı için demirin eritilmesinde vazgeçilmez bir öğedir. Kok fırınlarında üretilen kömür gazı, kok kömürü yapımında ısıtma amacıyla kulla nılabilir
ayrıca bak: 68 Elektrik üretim 226 Patlayıcı maddeler
ve dağıtımı ve havai fişekler
172 Tünel mühen- 66 Yakıt ve enerji
disliği tasarrufu
ABD Polonya B Almanya
kömür
