Uzayda insan

Sovyet Hava Kuvvetlerinden Yuri Gagarin (1931-1938) uzaya gönderilen ilk insandı. İlk yapay uydu olan Sputnik-l’in uzaya gönderilmesinin üzerinden dört yıl geçmeden. Gagarin Vostok-1 adlı uzay aracının içinde. 1981 yılının Nisan ayında, dünyanın çevresinde ve atmosferin dışında tam bir tur yaptı ve daha önceden saptanmış olan yeryüzündeki merkeze indi.

Gagarin ve Sıfır Yerçekimi

Gagarin’in yolculuğu, uzay çalışmaları alanında gerçek anlamda öncü bir girişimdi. O tarihlerde insan vücudunun, yerçekiminin ortadan kalkması sonucu nrtaya çıkacak uzun süreli bir ağırlıksızlığa nasıl tepki göstereceği konusunda kimsenin kesin bilgisi yoktu. Gagarin ise yolculuğu sırasında sıfır yerçekimi noktasına ulaşmış ve bunun yarattığı koşullarla karşılaşmıştı. Bu koşulları yeryüzünde an cak çok kısa süreler için yaratma olanağı vardı.

Sıfır yerçekimi (11, yörüngeye giren astronotun, yeryüzünün çekim alanından tamamen kurtulduğu anlamına gelmez. Bu durumu daha iyi anlatabilmek için şöyle bir örnek verilebilir: bir karton parçası üzerine bir kitap yerleştirildiğinde, daha ağır olan kitap karton par-
çasını kendi ağırlığı altında sıkıştırır. Her ikisi birden boşluğa bırakıldığında, kitabın karton üzerindeki ağırlığı sona erer ve her ikisi de aynı yönde aynı hızla yere düşerler.

Gagarin uzay yolculuğu sırasında sıfır yerçekimi durumunun güçlükler çıkarmadığını gördü. Uzayda yürüme deneyinin çok yorucu olmasına karşılık, Gagarin’in saptadığı bu bulgu, diğer uzay yolcuları tarafından da doğrulandı. Yörüngeye girmiş bir uzay aracından çıkıp boşlukta yürüyüş ilk kez Sovyet kozmonotu Alexei Leonov tarafından gerçekleştirilmişti, Bu deney daha sonra bir çok Amerikalı ve Sovyet uzay adamı tarafından yinelendi.

Amerikalılar Uzayda

Uzaya gönderilen ilk Amerika lı. 1981 yılının Mayıs ayında sadece 15 dakikalık bir yörünge-altı uçuşu yapan Alan Shepard idi . i960 larda ise içlerinde iki yada üç astronot bulunan birçok insanlı uzay aracı, uzaya gönderildi, bu arada çok hassas kenetlenme işlemleri gerçekleştirildi ve ayrı ayrı fırlatılan araçlar uzayda manevralar yapıp birbirleriyle birleştiler.

Bir Sovyet ve bir Amerikan uzay aracının kenetlenmeleri konu-
sunda ise ortaya daha başlangıçta bazı zorluklar çıktı. Her iki ülke uzay çalışmalarını birbirinden ayrı ve bağımsız yürüttüklerinden, araçlar dizayn farklılıkları gösteriyordu. Ancak Amerika’nın Skylab uzay laboratuvarlarının başarısından sonra, iki ülke arasında ortak çalışmalar için planlar yapıldı ve sonunda 1975 yılında Apollo-Soyuz deneyi baharıyla gerçekleştirildi. Her iki araçta da gerekli değişiklikler yapılmıştı. Örneğin Sovyet kozmonotları normal basınç altında tutulan doğal havayı solurken, Amerikalı astronotlar alçak basınç altında tutulan saf oksijeni yeğlemekteydiler. Bu nedenle iki ülkenin gerçekleştireceği ortak uçuş için, iki denetim kabinesi arasına bir -adaptör bölmesi- yerleştirilmesi gerekti.

insanlı uçuşlar sırasında birçok deney yapılır. Bu deneyler sırasında yeryüzü yakından incelenir. Bu çalışmaların sonunda atmosfer akımları hakkında geniş bilgiler elde edilmiş; bu da daha etkin hava tahminlerinin yapılmasın yeni bitki ve maden kaynaklarının bulunmasını; ayrıca tüm bilim dallarının yararlanabileceği önemli bilgilerin elde edilmesini mümkün kılmıştır.

Uzay uçuşları konusunda daha

ıceleri tahmin edilen göktaşları-a (uzayda bulunan katı parçacık-ra) kozmik radyasyon ve ağırlık-zlık durumuna ilişkin tehlikeler îrçekleşmemiştir. Öte yandan ge-)k yeryüzünde gerek uzayda mey-ına gelebilecek teknik bazı aksak-klar tehlikeli durumlar yaratabi-r. Bu tür teknik aksamalar, uzay ılışmalarına katılan Amerikalılar 3 Ruslar arasında ölümle sonuç-.nan kazalara yolaçmıştır.

Amerikalıların 1980’ların başla-nda başlattıkları Apollo progra-ı (6-9), 1968-1969 yıllarının Apollo zay araçları ile doruğuna ulaş-ıştır. 1968 yılının Noel dönemin-3 Frank Borman, James Lowell ; William Anders Apollo-8 uzay racı ile Ay yörüngesine girdiler, rtesi yıl Ay modülü, Ay yüzeyine ıkın bir yükseklikte denendi. So-unda iki Amerikalı astronot, Neil rmstrong ile Edwin Aldrin, 1939 ılının Temmuz ayında Ay’ın Ses-zlik Denizi bölgesine indiler. Dün-i ile Ay arasındaki uçuruma, so-unda, insanoğlu tarafından ilk öprü atılmıştı.

y Uçuşlarının apışındaki Sorunlar

Yakıt sorununun çözümleneme-işi nedeniyle tak kademeli bir
uzay aracını Ay’a gönderip geri getirmek hâlâ mümkün değildir. Başlangıç fırlatışı hâlâ basamak-aracıyla yapılmaktadır; kumanda ve servis modülleri önce birleşirler, daha sonra Ay yakınına gider ve kapalı yörüngeye girerler. Bundan sonra, iki uzay adamı, tek işlevi yolcularını ana araçtan Ay’a, sonra da geriye taşımak olan Ay modülüyle son inişi yaparlar. Ancak bu işlemin kendine özgü tehlikeleri vardır. Astronotlar tümüyle Ay modülünün çıkış motoruna güvenmek durumundadırlar. Bu motor çalışmıyacak olursa, Ay yüzeyine inmiş astronotları kurtarma olanağı kalmaz.

Şimdiye kadar Ay yüzeyine yapılan inişlerin hepsinde başarıya ulaşılmıştır. Uçuş sırasındaki ilk başarısızlığa Ay yolculuğu sırasında uğranıldı ve Apollo-13 uzay aracında meydana gelen patlamada ana sevk ünitesi işlemez duruma geldi. Astronotlar da Ay modülünün motorlarını çalıştırıp Ay’ın çevresinden geçtiler ve dünyaya döndüler.

Apollo-11 ve 12 ile Apollo-14 ve 17 uzay araçları Ay ile ilgili araştırmalarda büyük gelişmeler sağladılar. ALSEP’ler (Apollo Ay Yüzeyi Deneysel Paketleri) bu çalışmalar sonunda kuruldu.
ayrıca bak:
140 Uzay araçları
Bir astronotun gözüy- tarafından çekilmiş mosferin bulutlu olma-

le dünyayı gösteren olup Kuzey Afrika ve sına rağmen yeryüzü-

bu fotoğraf. Ay’a doğru Arabistan yarımadasını nün önemli bir bölü-

yolalmakta olan Apollo içermektedir. Fotoğra- münün fotoğrafa kaydı

mürettebatından biri fin çekimi sırasmrin nt- mümkün nimyotı^r
6) Apollo 16’nın kumanda ve servis modülleri 1972 yılında Ay çevresinde yörüngeye girdiler. Aşağıda iyi bilinen kraterleriyle ay yüzeyi uzanıyordu. Bu fotoğraf Charles Duke ve John Young adlı astronotları Ay yüzeyine taşıyan Ay modülünden çekilmişti.
7) Ay yüzeyinde dolaşabilecek şekilde imal edilen araçlar, yüzeyde araştırma yapacak astronotların çalışma alanlarını önemli ölçüde genişletmektedirler. Burada Charles Duke Apollo-16’nın özel aracıyla, Taş Dağı zirvesi dolaylarında görülüyor.
8) Ay’a ilk iniş 1969

yılının Temmuz ayında Apollo-11 aracından yapıldı. Edwin Aldrin Ay modülünden uzatılan merdivenden ilk olarak inen astronot Neil Armstrong tarafından fotoğrafı çekilen Ay’ın yüzeyinde görülüyor.
| David Scott ile

y’da gezinti için ya-ılan özel araçlardan irinin gerisinde, Ay peninlerinin zirvesinden biri olan adley Delta’sı görü-jyor. Zirvenin Cott’-an uzaklığı fotoğraf-3 göründüğünden Jzladır-30 km kcdar. y’ın atmosferi olma-ığı için mesafeler al-atıcı olabilir. Gökyüzü ;e Ay’dan simsiyah örünür. Ay’da rüzgar a olmadığı için astro-otların diktiği bayra-a, kenarlarına tel ge-irHerek dalgalanıyor ürünümü verilmiştir
10) Ay modülünün yük

selme motoru, Apollo aracı Ay’dan ayrıldığı zaman kusursuz çalıştı. Bu fotoğraf Apollo-15 aracından çekilmiştir. Ay modülünün motoru herhangi bir nedenle çalışmasaydı, astronotların kurtarılması hiçbir şekilde mümkün olamazdı. Kurtarma sorunu kesin bir çözüme ulaştı-rılmadığı sürece insanların Ay’a dönmeleri olasılığı zayıftır. Ay yüzeyinin solunda görülen ALSEP’ler enerji lerini güneş enerjisi hücrelerinden sağlar-