YAĞMUR ORMANLARI.

Ekvatorun her iki yanında, yaklaşık olarak; 10° kuzey ve güney enlemleri arasinda kâİan bölgeler genellikle yağmur ormarilan ya da tropik yağrhur ormanları adı verilen sık ormanlarla kaplıdır. Bu karışık ye i gür ormanlar bazen ekvator ofTmanları olarak da adlandırıhr. Bunun başlıca nedeni, bu bölgelerde bitkilerin gelişmesini durduracak sOğuk bir kışın ya da kurak bir mevsimin olniamasıdır. Bitki örtüsünün en sık ölduğu-alçak yerlerde yıl boyunca bütün günler birbirine benzer. Güneş doğunca hızla yükselir ve 12 , saatlik gündüz süresinin çok büyük bir bölümünde tepe noktasına oldukça yakın: büluhür. Geceleri ’bile- haya, sıcak ve nenHidir.. Hemen her, zaman yağmur yağdığıGümüş yağmurcun’ ,• Altın yağmurcun
GölcıNbıtıAkgerdan cılıbıtiçin yağış miktarı yüksek ve birçok yerde 2.500 milimetrenin üstündedir. .
Mevsimler arasındaki fark çok azdır. Güneş sabah erkenden yükselir. Öğleye doğru bulutlar toplanır ve çok geçmeden, genellikle şimşek ve gök gürültüsüyle birlikte, bardaktan boşanırcasına bir yağmur başlar. Her yerden buharlar yükselir; nemli bir sıcaklık ortahğı kaplar. Öğleden sonra güneş yeniden
Marionye Tony MorrisonAmazon yağmur ormanında, orman tabanından ağaçların tepesine doğru dönö döne yükselen dev bir tırmanıcı bitki.
açar ve çok geçmeden açıklık alanları kurutur. Güneş, akşam saat altı dolaylarında balar. . r; , ; ;
,Bu koşullarda bitkiler şaşılacak bir hızla boy atar. Ama, bu gibi koşullar, insanların yaşamasına çok uygun değildir.,Araçların ve aletlerin metal parçaları paslanır; külleme mantarları deri ve kumaş . eşyaların üzerini hızla kaplar. Kuru ve kapalı olarak korunmayan ahşap eşya v& yiyecek maddeleri kısa sürede çürür. Birçok hastahk hızla yayılır; çünkü bu iklim koşullan, hastahklara neden olan mikropların ve onları taşıyan böceklerin gelişmesine çok uygundur.
Yağmur ormanına bazen cangıl da denir; ama cangıl sözcüğü gerçekte, Hindistan ve Güneydoğu Asya’nın yaprakdöken ormanla-nnı ya da muson ormanlarını anlattığı için yağmur ormanlarına cangıl denmesi uygun değildir. .
Dünyanın en büyük yağmur ormanı Güney Amerika’daki Amazon havzasındadır ve havzanın büyük bir bölümünü kaplar. AfrikaMa yağmur ormanları Gine Körfezi’nden başlar; iç bölgelere ve Kongo Irmağı havzasının bir bölümüne yayılır. Asya’da Malezya ve Endonezya baştan başa yağmur ormanlarıyla kaplıdır. Kuzeydoğu Avustralya’nın bir bölümünde de yağmur ormanları vardır. (Ayrıca bak. Amazon IrmağI; Endonezya; Kongo IrmağI; Malezya;
Ornnanın Gelişimi
Yağmur ormanları bitki yaşamı için çok elverişlidir. Sarp kayalıklar, dışında her karış toprak bitki örtüsüyle kaplıdır. Buralarda, ılıman kuşak ormanlarındakinden çok daha fazla bitki türü vardır. Su düzeyi her zaman yüksek olan ırmaklar, fırtınalarla sürüklenen toprakları denize taşır. Irmak deltaları ve mangrov adı verilen bitkilerin yetiştiği çamurlu kıyılar da ormanlarla kaplıdır (bak. DELTA; Mangrov).
?Kumluk kıyılarda mangrovlarm yerini ince :uzun ^ hindistancevizi, ağaçları ye su \^zİ™ dallarıylâ,.aşıri büyümüş katırtımaklarıriı andıran ağaç kümeleri almıştır HİNDİSTANCEVİZİ).
İç kesimlerde orman çok farkhdır. İnce, uzun gövdeh yüksek ağaçların birbirine karışmış dallan ve yapraklan güneş ışığının aşağı I ulaşmasını önler. Tırmanıcı bitkilerle kaplı ağaç gövdeleri, halata benzeyen sarmaşıklarla birbirine bağlanmıştır. Bu , yüksek ağaçların altında palmiyeler ya da palmiye benzeri çök büyük yapraklı ağaçlar bazen de dev eğrelti-otları, bambu kümeleri ile muz’ağacı, gibi bitkiler bulunur. . ■ ı
Eğreltiotları, palmiyeler, yerde uzayıp gi-! deh bitkiler ve mantarların yetiştiği orman tabanı, devrilmiş ağaçların, çürüyen gövdeleriyle kaplıdır. Ağaçlar arasında bulunan az sayıdaki açıklıkta otlar yetişir. Orman tabanına çok az ışık ulaşabildiği için çiçek azdır. Ama, ağaçların ve bunların güneşli üst katmanlarına ulaşan tırmanıcı bitkilerin üzerinde I çiçekler görülebilir.: . . v
Büyük mevsim farkları olmadığı için, yağmur ormanında belirli bir çiçek açma dönemi yoktur. Yan yana yetişen aynı tür ağaçlardan biri çiçek açmış, öbürü meyve vermiş, bir’ başkası yeni yaprak,açmış olabilir. Bazı ağaç-laribirkaç hafta içinde’iki ya da üç kez çiçek açıp, sonra bir yıldan uzun bir süre hiç çiçek açmayabilir. Yağmur ormanlarında birçok ağaç türü karışık olarak yetişir. Bu durumda kerestesi değerli ağaçlar kesilirken birçok başka ağaç da yok olur. :
Değişik. yerlerdeki yağmur ormanlarının birçok ortak yanı, vardır. Bu nedenle Batı Afrika’da, Gine Körfezi kıyılarındaki bir ormanın anlatılması, başka yerlerdeki yağmur, ormanlarıyla ilgili iyi bir fikir verecektir. .
Kıyı boyunca uzanan bataklık orman çörtüsü, sayısız sığ kanalla birbirinden ‘ ayrılmış çamurlu adaların oluşturduğu bir labirentin üzerinde yetişmiştir. Sular gelgitle yükseldiği zanıan bölge hemen tümüyle’ suyun altında kalır. Buralarda yetişen 15-20 metre yüksekliğindeki mangrovlarm kökleri, sular alçaldığı zaman, kıvrılıp birbirine dolanmış dal yığınları biçiminde açığa çıkar, i ..
Irmak kollarının geçtiği daha.iç bölgelerde yalnızca ırmaklar taştığı zaman sular altında kalan topraklar vardır. Buralarda mangrovla-, rın yerini, liflerinden süpürge, halat ve sepet yapılan, özsuyu rafya şarabı yapımında kullanılan, rafya palmiyeleri almıştır; Bunların yaprak sapları kulübe yapımında^ yaprakları I da kulübelerin damlarını örtmekte; kullanıhr.
Bataklık ormanı, giderek gerçek iyağmur ornriamna dönüşür. ^Burada düzgün parlak kabuklu büyük .ağaçlar . yetişir. Genellikle bunların gövdelerinin dibinde, gövdeden çı^ karak ağacı dik tutacak biçimde’ yanlara uzanan destekler vardır. Ağaçların çoğu-bir tek dal bile çıkarmadan 20-25. metre, kadar yükselir.-Sonra, dal ve yapraklardan oluşan büyük bir taç oluşturacak biçimde yayılır. Genellikle 45 metre.;yüksekliğe ulaşanken büyük ağaçların raltmda, güneş ışığına: ulaşmak için birbiriyle savaşan dev eğreltiotları, muz ağaçları ve başka birçok bitki yer alırı
Çok az rüzgârın ve güneş ışığıniri Ulaşabildiği orman tabanı genellikle sessiz,, karanlık ve oldukça kasvetlidir. Toprak üzerine rasgele yayılmış sürünücü bitkiler .ve sarmaşıklar ;yü“ zünden orman içinde yol almak güçtür.
Ağaçlar,. Bitkiler veı Hayvanlar
Yağmur ormanlarındaki! bitkilerin- hemen tümü yapraklarım döker; ama farklı türler yılın farklı zamarilânrıda yaprak döktüğü’ için ormanın pek çokî yeri her zaman yeşildir. 1.000’den çok büyük ağaç türü olan ormanın küçük bir alanında 100.; farklı ağaç ‘tüirü bulunabilir. ‘En çok rastlanan ağaçlar maun, gülağacı, ceviz, sapelli, kavak ve abanoz ağacıdır. Irmak boylarında- birçok palmiye türü yetişir. Bunların .en önemlisi, meyvesi değerli bir ürün olan yağ palmiyesidir.
Yağmur ormanlarında genellikle sanıldığından daha az büyük hayvan yaşar;’ Fillere .ve suaygırlarına ender olarak rastlanır. Afrika’ daki yağmur ormanlannda birkaç tür, antilop yaşar; bazı yerlerde yaban mandası ve dev yaban domuzu bulunur. Irmâklann bazılarında memeli su hayvanlarından olan mahatiler yaşar.. Afrika’da şempanze ve siyaht gereza; Güney Amerika’da marmoset ve örümcek maymunu; . Güneydoğu Asya’da’; gibon ve orangutan, yağmur ormanlannda çok görülen maymun türlerindendir. Afrika ve Asyâ’daki yağmur ormanlannın büyük bir bölümünde çok fazla olmasa da pars bulunur. Yarasa^ ve sincap yaygındır. Yağmur ormanlarında’yaşa^ yan boynuzgaga gibi’birçok kuş’türünün yânı sıra. kırlangıç ve bülbül gibi birçok. Avrupa kuşu da kış aylarını Afrika yağmur ormanlarında geçirir.
Yağmur ormanlarında yaşayan Güney Amerika’nm örümcek maymunu, tembelhay-van ile Afrika pangolini gibi hayvanlar kavrayıcı kuyrukları ile el ve ayaklarının yardımıyla ağaçlarda yaşamaya uyum sağlamıştır. Parlak renkli ara papağanlan ve tukanlar gibi pek çok orman küşunun gagası, sert kabuklu orman yemişleri ve orman meyveleriyle beslenmelerini sağlayacak’ bir biçim almıştır. Pek çok orman hayvanı ve bitkisi daha bol yiyecek bulunan ağaç tepelerinde yaşamını sürdürür.

Kanncalar belki de Batı Afrika böceklerinin en ilginç olanıdır. Göçmen kanncalar büyük sürüler biçiminde dolaşır ve yiyecek ararken bazen oldukça büyük hayvanları öldürüp yerler. Yağmur ormanlarında hastalık taşıyan böcekler de yaşar.İnsanların Verdiği Zarar
Yağmur ormanları milyonlarca yıldır hiçbir yabancı etkiyle engellenmeden serpilip gelişimini sürdürmüştür. İnsanlann yağmur ormanlarında yol açtığı değişiklikler yakın zamanlara kadar çok az olmuştur. Ama günümüzde yağmur ormanlan birçok yerde ürkütücü bir hızla kesilip yok edilmektedir. Her yıl 12 milyon hektar kadar yağmur ormanının kesilip yok edildiği tahmin edilmektedir. Kereste elde etmek için ağaçlan kesilen bu ormanlar tanm alanı olarak ya da başka amaçlarla kullanılmak üzere bitkilerden tümüyle temizlenmektedir. Bunun yalnızca yağmur ormanlarındaki yaşam üzerinde değil, başka yerlerde de ne gibi etkilerde bulunabileceği hâlâ gerektiği gibi anlaşılmış değildir.
Ama, doğayı korumaya yönelik uluslararası antlaşmalar yapilmaz, yabanıl yaşamı korumak için özel koruma alanlari kurulmaz ve orman kaynaklannm doğru bir biçimde kullanılması sağlanmazsa, çok geçmeden yağmur ormanlan ile buralarda yaşayan eşsiz hayvan ve bitki türleri yeryüzünden kaybolabiUr.
.Tropik yağmur ormanları yüzyıllardır o bölgede yaşayan insanların yararlandığı doğal ürünlerin amban olmuştur. Bu ormanlar kesildikçe sakladıklan giziler, hastahklarla mücadelede bize yardımcı olabilecek değerli doğal maddeler ve yeni yiyecekler olarak yararlanabileceğimiz bitkiler sonsuza kadar
yitirilmektedir. Ormanın yok edilmesi toprağın bozulmasına yol açarak ormanın yeniden yetişmesini de önlemektedir. Ormanların işletilmesi konusunda daha çok bilgi almak için ORMAN ve ORMANCILIK maddelerine, dünyanın en büyük’ yağmur ormanı konusunda bilgi almak için de AMAZON IRMAĞI maddesine bakınız.