KANAMALAR
Vücuda yayılmış üç tip kan damarı vardır:
1- Atardamarlar
2- Toplardamarlar
3- Kılcal damarlar
Atardamarlar vasıtasıyla akciğerde temizlenen oksijenli kan vücuda yayılır. Toplar damarlar ise organlardaki kirli kanı kalbe geri getirir. Kılcal damarlara gelince: Bunlar da dokularla temas halinde olup onlara oksijen ve gıda maddeleri verir ve onlardan
zararlı maddeleri alarak toplar damarlara taşırlar.Derideki bir yara veya kesik sonucu bu damarlar açılarak dışarıya kan sızması olur. Çıplak gözle görülen bu tür kanamaya “dış kanama” diyoruz.
DIŞ KANAMALAR
Kılcal damar kanamaları dezenfekte edildikten sonra, kanın kendiliğinden pıhtılaşması sonucu, problem çıkarmadan kısa za
manda iyileşirler. Ancak atar ve toplar damar kanamaları hele açılan yara derin ve geniş ise- bizim müdahalemiz olmadan, kendiliğinden durmazlar. Atar (temizkan) damar kanamalarını toplar (kirli kan) damar kanamalarından kolayca ayırdedebiliriz. Atar
damarlarda kalp basıncı, 120 mm (kasılma anında) ila 80 mm (gevşeme anında) civa basıncı arasındadır. Eğer bir atardamar kesilmiş ise, kanama bu basınç farkına uyarak aralıklı fışkırmalar şeklinde olacaktır. Toplardamar kanamalarında fışkırma olmaz.
N e Yapm alı?
* İster atar ister toplardamar kanaması olsun ilk önce elinizin ayasım yara üzerine sıkıca bastırınız ve on dakika kadar böylece bekletiniz.
* Kanamaların çoğu bu şekilde duracaktır. Eğer hâlâ devam ederse; “sargı kompresyonu” dediğimiz metodu uygulayınız. Temiz bir sargı bezini veya mendili dörde katladıktan sonra yara üzerine koyup avuç içi ile üzerinden bastırınız. Bu şekilde onbeş-yirmi dakika bekleyiniz.
* Kanama bu müddetin sonunda yine devam edecek olursa, kompresyonda kullandığınız bezin üzerine bir sargı sarınız.
* Kanamanın kol veya bacakta olduğunu farzedelim. Bir yardımcı kişi kompresyona devam ederken, siz de beş santim eninde bir metre boyunda bir bez parçası temin ediniz. Bulduğunuz bezi iki ucundan (ortalı olarak) makasla yaranın üzerine gelecek olan orta kısmı sağlam kalacak şekilde kesiniz.
* Bezin kesilmeyen orta kısmını yaranın üzerine gelecek şekilde kompresyon için kullandığınız katlanmış bezin üstüne- koyunuz. Kestiğiniz parçaları bandaj gibi kullanarak, karşılıklı bağlayınız. Parçaları yaranın iki yanma sararken ve bağlarken fazla
sıkmayınız. Fazla sıktığınız takdirde kan dolaşımını boğar; kol veya bacakların alt bölgelerine kanın gitmesini engellemiş olursunuz.
D ikkat: Eğer kompresyon ve sargı işi de netice vermez yani kanama kesilmezse; ciddi bir atardamar kanaması ile karşı karşıyasınız demektir. Bu durumda hastayı doktora yetiştirmekten başka çare yoktur. Ancak aşırı kan kaybından dolayı hastanın şoka girmemesi için yarayı üst tarafından kravat veya esnemeyen bir bez parçası ile boğdurabilirsiniz. Düğümü yara üzerine gelmeyecek şekilde bağlayınız. Vakit kaybetmeden hastayı bir acil servise yetiştiriniz. Boğdurulmuş bir yarayı uzun zaman bekletmek ve kanamanın durmasını gözlemek çok tehlikeli ve hatalı bir yoldur. Zira bir saatten fazla kan almayan bölgenin hücreleri ölecek ve boğdurulan uzuv kangren olacak; kesilmek zorunda kalınacaktır. Bu sebeple kompresyon ve sargı işlemini denemeden sakın yarayı boğdurmayınız.
AĞIR KANAMALAR
Bilhassa kol ve bacaklarda meydana gelen ağır yaralanmalarda atardamarlarda büyük delikler açılır. Bu deliklerden fışkıran kanı basit usullerle durdurmak mümkün değildir. Müdahale edilmediği yani kan akışı durdurulmadığı takdirde hasta kan kaybın
dan dolayı önce şoka sonra da komaya girerek hayatını kaybeder.
D ik k a t : Burada tarif edeceğimiz kan durdurma usulü, kazazedeyi doktora yetiştirinceye kadar meydana gelecek olan kan kaybını önlemeyi hedef almaktadır. Kan durdurucu bandajı veya turnikeyi uzun zaman yerinde tutmak çok tehlikelidir. Yarım saati
geçen durumlarda kan alamayan bölgedeki dokuların ölmesi ve kangren olması ihtimali vardır. Bu sebeble kazazedenin doktora
yetiştirilmesi geciktiği takdirde her yarım saatte bir bandajın açılarak bir iki dakika müddetle yaralı organa kan akışı sağlanmalı
dır. Sonra bandaj tekrar sıkılarak fazla kan kaybı önlenmelidir.
Nasıl Yapılacak?
* Kol ve bacaklarda kan durdurucu bandaj tek kemik olan yere uygulanmalıdır. Kollarda dirsek ile om uz arası; bacaklarda diz ile kasık arası tek kem ik olan yerlerdir.
* Buna göre bandajı yaranın üzerine değil; yarasız olan yukarı kısmına uygulamış oluyoruz.
* Bandaj olarak bir lastik hortum veya elastiki bir kablo parçası kullanabiliriz. Her ikisinin de çapı bir santim civarında olmalıdır. Daha kalın ve daha incesi kanamayı durdurmakla beraber dokulara zarar verecektir. Bunların bulunmadığı durumlarda bel
kayışı, rulo haline getirilmiş bir mendil veya gaz bezi de aynı işi görebilir.
* Bandaj kullanmayı bilmeyenler yani bu işte tecrübesi olma
yanlar ya korku ile gevşek tutacak veya garanti olsun diye gereğinden fazla sıkabileceklerdir.
* Eğer bandaj olarak kullanacağınız malzeme el altında değil
se yani bulunması zaman alacak ise; bir kişi bandaj temin etme
ye çalışırken bir diğeri iki elini halka şeklinde tek kemikli yerin
üzerine geçirip sıkmalıdır.
* Bandaj malzemesi temin edilince, malzeme tek kemikli böl
ge üzerine bir defa dolanıp tek düğüm atıldıktan sonra yavaş ya
vaş sıkılır. Kan akışının durduğu yerde sıkmaya son verilerek ikin
ci düğüm atılır. Eğer kan akışı tekrar başlarsa; ikinci düğüm atı
lırken farkında olmadan bandaj gevşetilmiş demektir, ikinci dü
ğüm açılmalı ve kan akışı duracak kadar sıkıldıktan sonra (gevşe
mesine izin vermeden) tekrar düğüm atılmalıdır.
TURNİKE USULÜ
Ağır atardamar kanamalarını durdurmanın bir diğer yolu, tur
nike uygulamaktır. Bunun için genişçe (8-10 santim) ve organı iki
defa dolandıktan sonra bağlanabilecek uzunlukta bir sargı bezi
kullanılmaktadır. Buna “kravat sargı” adı verilmektedir.
N asıl Yapılacak?
* Kanayan yara üzerine birkaç defa katlanmış bir gaz bezi ve
ya iki-üç defa katlanmış temiz bir mendil koyunuz.
* Kravat sargıyı gaz bezinin üzerinde iki defa doladıktan son
ra zıt istikametinde bir düğüm atınız.
* Düğümün üzerine oklava veya benzeri bir sopanın ucunu ko
yup sıkıca düğümleyiniz.
* Sopanın boşta kalan ucundan tutup çeviriniz. Kanama du-
runcaya kadar çevirmeye devam ediniz. Gereğinden fazla çevir
meyiniz.
* Bundan sonra sopanın serbest ucunu (sopa organa paralel
duracak şekilde) herhangi bir sargı ile organın üzerine tutturunuz.
Dikkat: Turnike de bandaj usulünde olduğu gibi uzun zaman
bekletilmemelidir. Her 20 dakikada bir, yara üzerindeki gaz bezi
ne elle bastırarak, turnike açılmalı ve yaralı organa kan deveranı
sağlanmalı; eğer kanama devam ediyorsa aynı şekilde tekrar bağ
lanmalıdır. Kanama durmuş ise, turnike çıkarılmamalı fakat gev
şek bir şekilde sarılmalıdır. Eğer gevşek sargı altında kanama
tekrar başlarsa, sopayı kanama duruncaya kadar çevirip yerini
tesbit etmelidir.
N O T : Turnike ve bandaj uyguladığınız saati kaydedip bunu
doktora söyleyiniz.
DİĞER KANAMALAR
Kol ve bacakların dışındaki organlarımızda meydana gelebile
cek kanamaları durdurmak için, kanama şiddetli olmadığı takdir
de, yaranın üzerine steril bir gaz bezi konarak fazla sıkmadan sa
rılır.
Sargı usulü ile kanama durdurulamaz ise, bu sefer kanamayı
besleyen damar üzerine parmakla bastırmak gerekecektir. Kana
ma duruncaya kadar bastırma işine devam edilmelidir.
BASTIRMA NOKTALARI
1- Alında, göz hizasının üzerinde, olan kanamalarda parmak
la bastırılacak nokta kulağın ön kısmıdır.
2- Eğer kanama göz hizasının altında yâni yanakta ise, alt çe
ne kemiğinin köşesinden 2-3 cm ileriye parmakla bastırılmalıdır.
3- Boyun ve gırtlak civarındaki kanamalarda, baş parmak en
seye, geri kalan dört parmak da boyun önündeki şah damara ba
sacak şekilde tazyik uygulanmalıdır.
4- Omuz, koltuk altı ve kolun omuza yakın yerinde meydana
gelebilecek kanamaları durdurmak için, baş parmak arkadan des
tek verecek şekilde, diğer dört parmakla köprücük kemiğinin çu
kur kısmına (boyuna yakın yerine) bastırılmalıdır.
5- Kalça kanamalarında, el ayası kazazedenin kasığına sıkıca
bastırıldığı takdirde kanamayı durdurmak mümkün olacaktır