ALLOTROPİ a (fr allotropie). Anorg. kim. Kimi basit cisimlerin ya da anorganik bileşiklerin birçok fiziksel halde bulunma özelliği.
—ANSİKL. ”Allotropi” sözcüğünü ilk kez Berzelius kullanmıştır. Kükürt, fosfor, karbon, helyum, oksijen vb. gibi birçok element farklı yapılar gösterebilir. Nitekim, a -kükürt,^-kükürt, beyaz fosfor,kırmızı fosfor, elmas ve grafit kristal halde görülür; helyum I ve helyum II sıvı halde, oksijen ve ozon her üç halde (katı, sıvı, gaz) bulunabilir. Bu değişik yapılara aynı elementin allotropi halleri denir. Basit cismin atomları birçok farklı biçimde gruplaşabilir, yani allotropi yapısal bir olaydır. Sözgelimi, a- kükürtte atomlar, ortorombik sistemde bir kristal oluşturan bir bakışım düzeni uyarınca gruplaşırken, (3-kükûrtte gruplaşma monoklinik sistemde ortaya çıkar; öte yandan, elmas kütyk sistemde, grafit heksagonal sistemde kristalleşir. Kimi durumlarda, farklı sayıda atom içermeleri yüzünden farklı oluşumlar gösteren moleküller de çeşitli allotropilere yol açar; iki atomlu oksijen molekülü (02) ile üç atomlu ozon molekülü (Ö3)bunun tipik örnekleridir; bu durumda molekül kütleleri de farklılık gösterir.
Allotropinin temel özellikleri şöyle sıralanabilir:
Dönüşümler bir türden öbür türe geçişi sağlayabilir; ama bazen karşılıklı dönüşümde farklı yöntemler kullanılır: nitekim, beyaz fosfordan kırmızı fosfora geçmek için ısıtma yeterlidir; ama ters yönde dönüşüm için buhar evresinden geçmek gerekir. Ozondan oksijene geçiş de ısıtma yoluyla sağlanabilir; ters yöndeki dönüşümse elektrik boşalımı, güçlü elektrik alanı vb. gerektirir.
Öte yandan, denge homojen bir karışım yapmayan iki allotropi türü arasında kurulursa, tekdeğişkenli genel denge yasaları geçerlidir; dolayısıyla bu dönüşümler, erime ya da buharlaşma gibi fiziksel hal değişimlerine benzer; S» ve Ss arasındaki denge, olağan atmosfer basıncı altında, gö^C’ta oluşur. Denge sıcaklığı basınçla birlikte artar; bu olgu, So’nın Sg’ya dönüşümüne eşlik eden ısı soyürul-ması ve hacim artışıyla doğrudan bağıntılıdır.
Allotropi terimi genellikle elementler için kullanılır; ama bileşikler de benzer özellikler gösterebilir. Gerçekten aynı kimyasal formülü olan birçok bileşik, farklı yapı ve özellikler taşıyabilir. Bu tür maddelere çokbiçimli bileşikler adı verilir ve allotropi çokbiçimliliğin’* özel bir durumu olarak ele alınır.
