KIBRIS
KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ
cöns’taki Nikos Sampson darbesinin ardından Kıbrıs Barış Harekâtı’nı izleyen gelişmeler so-san Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, adanın ku-üarın yaklaşık yüzde 37’sini kapsayan 3 355 •a kurulmuştur.
)tıum
mağusa Körfezi’nden batıda Güzelyurt Körfe-ıan ve Lefkoşa’yı ikiye bölen hattın kuzeyinde Kıbrıs Türk Cumhuriyeti toprakları Beşparmak >.şa Yanmadası’m ve İçova’mn hemen hemen ta-Güzelyurt Körfezi’nin batısında Erenköy çevre-arazi parçası da Rumlarla çevrili bir adacık halin-Türk Cumhuriyeti’ne aittir.
arış Harekâtı’ndan sonra Kıbrıs’ın kuzeyindeki ekonomik birim ortaya çıktı. 1963’ten 1974’e mlarmın kuşatması altındaki bölgelerde sınırlı kinlik içinde olan Kıbrıs Türkleri, 1974’ten son-□ulundukları çeşitli güçlüklere rağmen, istikrarın bir ekonomik yapı oluşturma çabasına giriş-arak tarımsal bir ülke olan Kuzey Kıbrıs’ta bu edir. Turunçgiller, üzüm, patates ve bazı sebze-ürünleridir. Ancak birçok küçük ada ekonomi-onomisi de güçlüklerle karşı karşıyadır. Tarım, störleri çok sınırlı bir büyüme potansiyeline sa-t açığı yüksektir. İthalat, ihracatın ancak yüzde bilmektedir. İhracat birkaç temel tarımsal ürün-jitli meyveler, turfanda sebze) ve tekstille sinirindeki ticarî ambargo yüzünden çoğu mal Tür-;önderilmekte, bu da ek bir maliyet yüklemek-küçüklüğü nedeniyle, iç tüketim için geniş öl-imkün değildir. Türk lirası resmî para olduğu r para politikası uygulaması mümkün olama-mi dış şoklardan ve dünya ekonomisinden et-r.
;ıtlığı nedeniyle Kuzey Kıbrıs, güney örneğini a turizmin ekonominin itici gücü olacağını açık-yılarının yarısından çoğu Kıbrıs Türklerinin de-ımaktadır. 1974’te Kuzey Kıbrıs’taki otellerde yatak bulunuyordu. Bu sayı 1974’te 2 650’ye izey Kıbrıs’ta 1 000 civarında olan yatak sayısı n üzerindeydi. Kuzey Kıbrıs yönetimi vergi im-nı teşvikleri yoluyla turizmin gelişmesini özen-ıa yabancı turist sayısı sınırlı kalmaktadır, derin yaklaşık yüzde 75’ini Türkiye’den gelen-iır.
tıağusa’da yıldan yıla gelişen bir serbest bölge ika kurmanın görece düşük maliyeti sebebiyle 990’larda birçok yeni banka kurulmuştur. Belli
başlı Türk bankalarının Kıbrıs’ta şubeleri bulunmaktadır. Son yıllarda yabancı ülkelerden, özellikle Türkiye’den gelen öğrencilere hizmet veren yükseköğretim kurumlan, ekonomik gelişmeye katkıda bulunan ikincil bir sektör olarak dikkat çekmektedir.
Tarih
Kıbrıs Türk ve Rum halkları tarafından ortaklaşa kabul edilen 1960 Anayasası, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hükümranlığını, bağımsızlığını ve anayasal düzenini garanti eden Türkiye, İngiltere ve Yunanistan tarafından imzalanan 1959 Zürich ve Londra antlaşmalarına dayandırılmıştı. Ancak Kıbrıs Rumları ve önderleri çok geçmeden anayasayı uygulamaya niyetli olmadıklarım açığa vurdular. Gerçek amaçlarının Kıbrıs’ın Yunanistan’la birleşmesi, yani Enosis olduğunu ilan ettiler ve bunu gerçekleştirmek için hazırladıkları «Akritas Planı»nı aralık 1963’te uygulamaya giriştiler. Bu karanlık plana uygun olarak 1960 Anayasası ihlal edildi ve Kıbrıs Türkleri silahlı saldırılar ve ekonomik kuşatma yoluyla baskı altında tutuldu. Adada Kıbrıs Türklerinin kontrol ettiği ilk bölgeler, tekrarlanan Rum saldırılarına karşı direniş sırasında ortaya çıktı. «Türk anklav-ları» denilen bu bölgelerde Kıbrıs Türkleri yönetimi ele adılar. Bu bölgelerde yaşayan Kıbrıs Türkleri başlangıçta bir Genel Komite tarafından yönetildi. Cumhurbaşkanı yardımcısı Dr. Fazıl Küçük’ün başkanlığındaki bu komite, Kıbrıs Meclisi’nin Türk üyelerinin yanı sıra Türk Cemaat Meclisi’nin üyelerinden oluşuyordu. Bu Genel Komite, 1960 Anayasası’na göre Kıbrıs Türklerinin denetimindeki bölgelerde yasama, yargı ve yürütme işlevlerini üstlenmeyi amaçlıyordu. Genel Komi-te’yi, kuruluşu 28 aralık 1967’de Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük’ün çağrısı üzerine yapılan bir toplantıda onaylanan Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi izledi. Kıbrıs Meclisi’nin 15 Türk üyesi ile Türk Cemaat Meclisi’nin 15 üyesinden oluşan Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi Yasama Meclisi, ilk toplantısını aralık 1968’de yaptı. 5 temmuz 1970’te yapılan genel seçimler sonucu yenilenen Yasama Meclisi, 21 nisan 1971’de yaptığı toplantıda «geçici» statüsüne son verdi ve Kıbrıs Türk Yönetimi Yasama Meclisi adını aldı.
Yunanistan’daki askerî cunta ile işbirliği yapan ulusal muhafızların Makarios’a karşı gerçekleştirdikleri darbe ve onu izleyen Türk Barış Harekâtı Kıbrıs Türkleri için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Barış Harekâtı adayı fiilen ikiye böldü ve Kıbrıs Türk ve Rum kesimleri arasında yapılan nüfus değişimi bu durumu pekiştirdi. Kuzeydeki Kıbrıs Türk Özerk Yönetimi 13 şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurulduğunu açıkladı. 24 şubat 1975’te çalışmalarına başlayan 50 üyeli Kurucu Meclis’in hazırladığı anayasa 8 haziran 1975’te yapılan halkoylamasıyla kabul edildi. 20 haziran 1976’da yapılan seçimlerde Rauf Denktaş Kıbrıs Türk Federe Devleti cumhurbaşkanlığına seçildi. 40 üyeli Yasama Meclisi için yapılan seçimlerde Rauf Denktaş’m önderliğindeki Ulusal Birlik Partisi 30, Toplumcu Kurtuluş Partisi 6, Halk Partisi 2, Cumhuriyetçi Türk Partisi 2 milletvekilliği elde etti. 5 yıllık dönemin sonunda 28 haziran 1981’de yapılan Yasama Meclisi seçimlerinde ise sandalyelerin dağılımı şöyle oldu: Ulusal Birlik Partisi 18, Toplumcu Kurtuluş Partisi 13, Cumhuriyetçi Türk Partisi 6, Demokratik Halk Partisi 2, Türk Birlik Partisi 1.
Geçen yıllar, Kıbrıs Rum Kesimi’nin adada toplumlararası görüşmeler yoluyla kalıcı bir çözüme ulaşmaya istekli olmadığım gösterdi. Bu durum Kıbrıs Türklerine adanın kuzeyinde kendi cumhuriyetlerini kurmaktan başka seçenek bırakmadı. 15 kasım 1983’te olağanüstü toplanan Kıbrıs Türk Federe Devleti Yasama Meclisi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilan etti.
Kurucu Meclis tarafından hazırlanan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası 5 mayıs 1985’te yapılan halkoylamasında kabul edildi. 9 haziran 1985’te yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini oyların yüzde 70,5’ini alan Rauf Denktaş kazandı. 23 haziran 1985’te yapılan Yasama Meclisi seçimlerinde Ulusal Birlik Partisi 24, Cumhuriyetçi Türk Partisi 12, Toplumcu Kurtuluş Partisi
10, Yeni Doğuş Partisi 4 milletvekilliği elde etti. Derviş Eroğlu başkamlğında kurulan Ulusal Birlik Partisi-Toplumcu Kurtuluş Partisi koalisyon hükümeti, Toplumcu Kurtuluş Partisi’nin, izlenen liberal politikalara karşı çıkarak, ağustos 1986’da koalisyondan ayrılmasıyla dağıldı. Eroğlu bu kez Yeni Doğuş Partisi’yle bir koalisyon hükümeti kurdu. 12 aralık 1993’te yapılan seçimler sonucunda Demokrat Parti lideri Hakkı Atun’un başkanlığında bir koalisyon hükümeti kuruldu. 1995’te Rauf Denktaş yeniden cumhurbaşkanı seçildi. □
Lalamustafapaşa Camii
(St-Nikolas Katedrali) 1298-1312 yıllan arasında inşa edilmiştir. Yapıda Fransız sanatından esinlenildiği görülür.
Rauf Denktaş, 15 kasım 1983’te kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı oldu.
KIBRIS’TA TARAFLARIN İSTEKLERİ
Türkler: fiilî garanti; iki devletli konfederasyon; eşit statüde konfederal yapı; Türkiye’nin garantisinin devamı. Rumlar: üniter devlet; evleri Türk tarafından kalan Rumların evlerine dönmesi; Türk Silahlı Kuvvetleri’nin adadan çekilmesi; KKTC’ye Türkiye’den gelip yerleşmiş olan göçmenlerin geri gönderilmesi.
AYRICA BAKINIZ
«—»Ib.anslİ Avrupa Topluluğu —►IS2SS Türkiye —HB.ANSLI Yunanistan
233
