Kansas

Kansas, ABD’yi oluşturan eyaletleı biri. Ülkenin orta kesiminde yer alır, zeyde Nebraska, doğuda Missouri, gün< Oklahoma, batıda da Colorado ile çeı dir. Başkenti Topeka’dır. Kabaca dike gen biçiminde olan eyalet doğu-batı doj tuşunda 660 km, kuzey-güney doğrultu da 340 km uzanır. Yüzölçümü 213 km2’dir.

Arkeolojik bulgulara göre eyalet topr; nnda ilk kalıcı yerleşmeyi kuranlar, bı Republican ve Blue adıyla bilinen irin; nn suladığı bölgede 1200-1500 aras yaşayan varlıklı bir tanm toplumuydu. geye AvrupalIlar geldiğinde burada yer olan başlıca Yerli topluluklan ise Kanz Ozaçlar, Pavniler ve Viçitalardı.

1541’de Meksika’dan kuzeye doğru aramaya giden bir grubun önderi Francisco Coronado, bölgeye ayak b; bilinen ilk Avrupalı kâşiftir. 1682’de Fr kâşif La Salle bölgeyi Fransız toprağı etti; 18. yüzyılda Fransız kürk tücca bugün eyaletin kuzeydoğu bölümünü turan yörede, Yerlilerle giderek ge ticaret ilişkileri kurdular. ABD 18 Louisiana Alımı çevçevesinde Kaı Fransa’dan satın aldı. Kansas-Nebrask; sası’yla (1854) Kansas Toprakları’nın turulup beyazların yerleşimine açılm değin bölge, Santa Fe ile Oregon yolk başlangıç noktası ve doğudaki toprak dan çıkartılan Yerliler için federal hük tin ayırdığı yerleşim alanlanndan bi Amerikan İç Savaşı’ndan önceki 1 boyunca kölelik sorunu konusunda çatışmalardan ötürü bölgeye “Kanlı sas” adı takıldı. Kansas 1861’de bağıms eyalet olarak Birlik’e katıldı.

afi açıdan hemen hemen kesintisiz bir iteliğindedir. Güneydoğuda deniz dü-len 210 m yüksekteki Orta Alçak ’den başlayıp düzenli biçimde yükse-Colorado sının yakınlarındaki Büyük rda 1.200 m’ye ulaşır. Topraklannda-ar, Arkansas ve Kansas ırmak sistem-acılığıyla doğudaki Mississippi Irmağı-şalır. Eyalette, yaz ve kış sıcaklıkları da büyük farklılıkların olduğu ılıman ıra iklimi egemendir. Yıllık ortalama ık 13°C’dir; ekinlerin büyüme mevsimi ortasından eylül ortasına değin sürer, ortalama yağış miktan batıda 500 doğuda ise 1.000 mm’nin üzerindedir; 3 büyük bölümü ilkbahar ve yaz ayla-yağmur olarak düşer, sas’a ilk yerleşenler çoğunlukla köleci-ırşıtı New England’lılar ile Avrupalı enlerden oluşan çiftçilerdi. Topraklan-aklaşık yüzde 90’ı tanma aynlmış olan tte nüfusun üçte biri kırsal alanlarda naktadır. Nüfusu 100 binden fazla olan zca üç kent vardır: Wichita, Kansas ve ka. Ekonomik nedenlerle genç nüfu-büyük bölümü başka eyaletlere göç ktedir.

ınomi büyük ölçüde tarıma ve çoğun-tanm ürünlerini işleyen imalat sektör-; dayanır. Kansas ABD eyaletleri için-juğday ve süpürgedarısı üretiminde

d, sığır ve dana etinde üçüncü, domuz -etirainde ise dokuzuncu sırada yer alır, ca sanayi etkinlikleri et paketleme, öğütme, makine ve uçak montajıdır, îl ve doğal gaz ise önemli yeraltı aklandır.

ısas’ta, bir düzineden fazla demiryolun-oluşan kusursuz bir ulaşım ağı vardır. iryoUan yan hatlarla silolara bağlanır, ca otoyollar ve havayolları eyaleti boy-boya geçer. Missouri ve Mississippi klarına bağlı sularda da yoğun bir ıa trafiği vardır.

tür ve sanat etkinlikleri Wichita ile îka’da yoğunlaşmıştır; ayrıca eyalet mca kurulmuş çok sayıda yüksekokul ıniversite vardır. Eyaletin en büyük ersitesi olan Kansas Üniversitesi (Law-e) doğa tarihi ve sanat müzeleriyle de dür. 19. yüzyıl ortalanndan kalma Lar-ve Scott kaleleri, tarihsel alan olarak :ma altına alınmıştır. Nüfus (1992 tah.) 3.000.

ısas, ABD’de Kansas eyaletinin kuzey-ısundaki Wyandotte ilinin (county) kezi kent. Kansas ve Missouri ırmakla-: kavşağında yer alır. Missouri eyaletin-. Kansas kentiyle komşudur.

2İînkü Kansas kenti sekiz ayrı kentin Fümesiyle oluşmuştur. Bu kentlerin en si olan Wyandotte, Yerlilerden satın İıktan sonra 1857’de imar edildi, i’da da tüzel kimlik kazandı. Kansas-•raska Yasası’mn (1854) yürürlüğe gir-ınden sonra kölecilik yanlıları ile karşıtın kurdukları rakip yerleşmeler kentin i gelişmesini sağladı. Kansas’ın 1861’de ;k‘e katılmasına olanak sağlayan anaya-ia Wyandotte’ta kaleme alındı. Wyan-:e 1863’te ilk kıtaaşırı demiryolu olan eşik Pasifik Demiryolu Doğu Bölümü’

: f sonradan Kansas Pasifik Demiryolu) radaki başlangıç noktası seçildi. Texas’ta stirilen sığır sürülerinin Kansas Pasifik rniryolu üzerinden taşınması Wyandot-r büyük bir pazarlama ve yükleme rkezi olarak gelişmesinde önemli rol :2dı. 1870’lerde de çiftlik hayvanlannın :ci olarak barındırıldığı merkezler ve et .stleme tesisleri kuruldu. 1870’lerde Eski -sas kenti ve Rivervievv gelişti; River-i 1880’de Wyandotte’a katıldı. Wyandot-
te’ın güneyinde bulunan bir tepenin üzenn-de Armstrong adlı yeni bir yerleşme, 1880’de de Kansas’m kuzeyinde adını bir et paketleme tesisinden alan Armourdale sanayi bölgesi kuruldu, Kansas’ın güneyinde bulunan Santa Fe’deki dükkânların ve demiryolu depolarının çevresinde gelişen Ar-gentine ise zamanla bir metalürji bölgesine dönüştü. Argentine dışındaki kentler 6 Mart 1886’da Kansas adıyla birleşerek yeni bir kent oluşturdular. Argentine 1910’da, Kansas Üniversitesi Tıp Merkezi’nin bulunduğu Rosedale ise 1922’de Kansas kentine katıldı. Kölecilik karşıtlarının Missouri Irmağı üzerinde serbest liman olarak kurduğu Quindaro da yeni kentin içinde kaldı. 1903, 1951 ve 1977’deki seller kentte önemli zarara yol açtı.

Kansas kenti, kendi metropoliten alanındaki ağır sanayi tesislerinin büyük bölümünü barındırmaktadır.Ayrıca önemli bir et paketleme merkezidir. Başlıca sanayi ürünleri kimyasal maddeler, kâğıt ürünleri, otomobil, vagon, petrol ve sabun ürünleri ile işlenmiş çeliktir. Kansas kentinde Tıp Merkezi’nin yanı sıra Donnelly College (1949), Kansas Community College (1923), Baptist İlahiyat Okulu ve Kansas Görme Engelliler Eyalet Okulu bulunmaktadır. Tarımcı Ünlüler Evi ve Ulusal Merkezi, Şavni Metodist Misyonu (1839) ve Wyandotte İl Müzesi Kansas’m ilginç yerleridir. Nüfus (1990) kent, 149.767; metropoliten alan, 1.566.280 (Missouri-Kansas).

Kansas, ABD’de, Missouri eyaletinin batı kesiminde Clay, Jackson ve Platte illerinde (county) kent. Missouri Irmağı üzerinde, Kansas (yerel adı Kaw) Irmağının ağzında yer alır ve Kansas eyaletindeki Kansas kentiyle komşudur. Kansas eyaletindeki Olathe, Prairie Willage ve Overland Park ile Missouri eyaletindeki Independence, Liberty, Gladstone, Raytown, Lee’s Summit, Grandvievv ve North Kansas kentleriyle birlikte bir kent kompleksi oluşturur.

Kente ilk yerleşenler (1821), François Chouteau’nun önderliğindeki Fransız kürk tüccarlanydı. 1833’te kurulan Westport hızla gelişerek batıdaki topraklara yapılan seferlerin gereksinmelerini karşılayan bir ticaret merkezi oldu. Chouteau’nun kurduğu ve Westport Landing olarak bilinen yerleşim merkezi de bir ırmak limanı olarak gelişti. Santa Fe ve Oregon yollarının da son durağı olan bu yerleşme Kansas Irmağının adını alarak 1850’de kasaba, 1853’te de kent statüsü kazandı. İç Savaş sırasında bölünen kent birçok çatışmaya sahne oldu. Konfederasyon’a (Güney) bağlı W.C. Qu-antrill komutasındaki vurucu birliklerin
Kansas’ta özgürlük Anıtı, Missouri

Jack Zehrt
baskınlarına uğradı. St. Louis’den gelen demiryolunun 1865’te kente ulaşmasından, 1869’da da Missouri Irmağı üzerinden köprüyle Hannibal ve St. Joseph Demiryolu’na bağlanmasından sonra hızla gelişti. Kansas kenti bugün hayvan pazarı, büyük tahıl ambarlan, et paketleme ve besin işleme tesisleriyle geniş bir tarım bölgesinin pazarlama ve yükleme merkezidir. Makine, ulaşım araçları, çelik ve kimyasal madde üretimi, petrol arıtımı, otomobil montajı, basım ve yayımcılık kentteki çeşitli işkolları arasındadır. Yöredeki Richards-Gebaur Hava Kuvvetleri Üssü (Grandvievv, Missouri), Sunflovver Kara Kuvvetleri Cephane Fabrikası (De Soto, Kansas) ve Lake Kenti Cephane Merkezi de (Independence, Missouri) kent ekonomisine katkıda bulunur.

Kansas kentindeki Missouri Üniversitesi 1963’te kurulmuştur. Kentin öbür kurumla-n arasında Rockhurst College (1910), Avila College (1916), Metropolitan Community College adlı üç okul, Midwest Araştırma Enstitüsü, Missouri Teknoloji Enstitüsü (1931), Kansas Kenti Osteopati ve Tıp Yüksekokulu ile Kansas Kenti Sanat Enstitüsü (1895) sayılabilir. Nasıralı Kilisesi, Hıristiyanlık Birlik Okulu ve Halktan Halka Değişim Programı’nın yönetim merkezleri de Kansas kentindedir. Kentte her yıl çiftlik hayvanı ve at gösterileriyle Rodeo düzenlenir.

I. Dünya Savaşı’nın anısına yapılan 66 m yükseklikteki Özgürlük Anıtı, Union İstas-yonu’nun yakınındadır. Kentin çevresinde William Nelson Sanat Galerisi ve Atkins Güzel Sanatlar Müzesi, Lone Jack İç Savaş Müzesi ve Lake Jacomo’da bölgeye ilk yerleşenlerin yapılarının korunduğu Missouri Town 1855 bulunur. Svvope Parkı’nda bir açık hava tiyatrosu ve hayvanat bahçesi vardır. 34 hektarlık bir alana yayılmış olan kültür ve iş kompleksi Crown Merkezi 1973’te açılmıştır. Nüfus (1990) kent, 435.146; metropoliten alan, 1.566.280 (Mis-souri-Kansas).

Kansas City Star, ABD’de, Missouri eyaletinin Kansas kentinde yayımlanan günlük akşam gazetesi. ABD’nin büyük gazetelerinden biridir.

1880’de William Rockhill Nelson ve bir ortağı tarafından kuruldu; ortak yatmmcı bir süre sonra çekildi. Gazete daha ilk günlerden başlayarak seçim hilelerine ve yolsuzluklara karşı yurttaşların haklarını savunan kampanyalar yürüttü. Gazetenin bütün yönetimi başyazar olarak Nelson’ın elindeydi. Kansas City Star 1890’larda, kentte bir toplantı salonu yapılması için başarılı bir kampanya yürüttü.

1915’te Nelson’ın ölümünden sonra damadı Irwin R. Kirkwood’un çalışanların ortaklığı sistemini getirmesiyle gazetenin yönetimi çalışanların eline geçti. Gazete kapsamlı haberciliği, kampanyaları ve yazar kadrosunun niteliğiyle ün kazandı. Ernest He-mingway ve Edgar Snow gazetenin yetiştirdiği iki ünlü yazardır.

Kansas City üslubu, 1930’larda Missouri eyaletindeki Kansas kenti yöresinde toplanan müzikçilerin geliştirdiği caz üslubu. Aralarında Kansas kentinden olmayanların da bulunduğu bu müzikçiler piyanist Pete Johnson ve Mary Lou Williams, şarkıcı Joe Turner, trompetçi Oran “Hot Lips” Page, saksofoncu Buster Smith, Ben Webster ve Lester Young, basçı ve şef Walter Page, saksofoncu ve şef Andy Kirk ve üçü de piyanist ve şef olan Bennie Moten, Jay McShann ve Count Basie’ydi.

Kansas City üslubunun belirgin özellikleri, Chicago ve New York üslupları kadar sert olmayan, gevşek ve rahat bir ritim duygusu ile düzenlemelerdeki yalınlıktı. Bu düzenlemeler çoğunlukla, topluluğun bir bölümüyle başka bir bölümü (örn. saksofonlarla baslar) arasında antifonal olarak çalınan ve riff adı verilen senkoplu, yinelemeli cümleler biçimini alıyordu. Saksofoncular, Doğu Kıyısında yaygın olandan daha kuru ve daha ağır vibratolu bir tonu yeğliyorlardı.

Kansas City üslubu Count Basie’nin radyo programlarıyla, ardından da Walter Page’in dağılan Blue Devils topluluğu ile Bennie Moten topluluğundan arta kalan müzikçiler-le oluşturduğu toplulukla çıktığı turnelerle bütün ülkede büyük bir ilgi topladı. Böylece gelişen Kansas City tınısının yıldız solocusu ise Lester Young’dı. Bir süre sonra saksofoncu Charlie Parker, dönemin önemli saksofoncularından Buster Smith’in etkisiyle kendi çalış tarzını geliştirerek Jay McShann topluluğunda solocu olarak dinleyici karşısına çıktı. Parker daha sonra bebop’ın(*) öncüleri arasında yer alacaktı.

Andy Kirk, Jay McShan ve Count Basie topluluklarından ötürü genel olarak swing dönemine özgü bir büyük orkestra üslubu savılmasına karşılık, Kansas City üslubunun gelişimi 1920’lerden 1940’lara değin, New York ve Chicago caz üsluplarınmkine benzer bir yol izlemiştir. Önce New Orleans tarzı küçük topluluklarla, ardından notaya alınmış daha zengin düzenlemelere başvuran büyük topluluklarla gelişmiş, sonunda da swing dönemi büyük orkestralarıyla doruk noktasına varmıştır. Ross Rus-sell’m Jazz Style in Kansas City and the Southwest (1971; Kansas Kenti ve Güneybatıda Caz Üslubu) ve Leroy Ostransky’nin Jazz City (1978; Caz Kenti) adlı kitapları, bu caz üslubu üzerine geniş tartışmalar içerir, ayrıca 1930’lann Kansas kentindeki zengin eğlence ortamını hazırlayan siyasal ve ekonomik etkenler üzerinde durur.

Kansas Irmağı, kaw irmaöi olarak da bilinir, ABD’de, Kansas’ın kuzeydoğusunda ırmak. Uzunluğu 272 km’dir. Junction kentinde birleşen Smoky Hill ve Republi-can ırmaklarının Manhattan yakınlarında Big Blue Irmağına katılmasıyla oluşur. Doğu yönünde akarak Kansas kentinde Missouri Irmağına karışır. Kansas’ın kuzeyini, Nebraska’nın güneyinin bir bölümünü ve Colorado’nun doğusunu da içine alan 158.770 km2’lik bir alanın sularını toplar. Temmuz 1951 ve Eylül 1977’de, alışılmadık ölçüde şiddetli yağmurlardan kaynaklanan taşkınlar ırmak havzasına, özellikle de Kansas kenti çevresine büyük zarar vermiştir.

Kansas-Nebraska Yasası, ABD’de İç Savaş öncesinde, yeni oluşturulan topraklarda köleliğin yaygınlaştırılmasını öngören ve halk egemenliği ilkesini Kongre iradesinin üzerine çıkaran yasa (30 Mayıs 1854). Louisiana Ahmı’yla (1803) ABD’ye katılan toprakların (Missouri dışında) 36° 30′ enleminin kuzeyinde kalan bölümünde, 1820’deki Missouri Uzlaşması’yla kölelik yasaklanmıştı. Demokrat Parti senatörü Stephen A. Douglas’m Kongre’ye sunduğu yasa tasarısı, 1850 Uzlaşması’yla New Mexi-co ve Utah topraklarında uygulamaya konan halk egemenliği ilkesini Kansas ve Nebraska’da kurulacak topraklar için de öngörüyordu. Kölelik konusundaki bölgesel ayrılıkların artmasını engellemeyi amaçlayan tasan, tam tersi sonuç vererek bölünmeyi körükledi ve köleliği savunanlara verilmiş bir ödün sayılarak özgür eyaletler ve kölelik
karşıtı gruplarca engellenmeye çalışıldı. Ta-sannm yasalaşmasının ardından, köleliğe karşı çıkan Cumhuriyetçi Parti kuruldu. Kansas Toprakları’nda kölelik yandaşlarıyla karşıtlan arasındaki üstünlük mücadelesi, siyasal kargaşalıklarla dolu kanlı bir dönem başlattı.