Samsun

Samsun (kent)

Samsun ilinin merkezi. Samsun kenti, Kızılırmak ve Ye- şilırmak deltaları arasında yeralan Samsun körfezi kıyı­sında, batıda Fener (Kalyon) burnu ile doğuda Mert ır­mağı adı verilen küçük bir akarsu ağzı arasında uzanır. TARİH

İlk olarak günümüzdeki yerinin kuzeybatısında Fener burnuyla sona eren sırtın üstünde ve yamaçlarında Amisos adıyla kurulan kent, Karadeniz kıyılarını Mu­sul’un doğusundaki ünlü Ninova kentine bağlayan önemli ticaret yolu üstünde olduğundan kısa sürede gelişti. İ.Ö. V. yy’da Atinalılar tarafından, İ.Ö. 370’e doğru Persler tarafından alınıp, Büyük İskender döne­minde bağımsızlığa kavuştu. İ.Ö. 76’da Romalı komu­tan Lucullus tarafından Roma topraklarına katılıp, önemli birticaret merkezine dönüştü. Bizans dönemin­de de önemli bir liman kenti olarak etkinliğini sürdürüp, sık sık müslüman Arapların saldırısına uğradı ve Malatya emîri Ömer komutasındaki bir ordu tarafından 863’te yağmalandı.

Türklerin Anadolu’ya girmelerinden sonra Daniş- mentoğullarının akınlar düzenledikleri Amisos’un ya­kınlarına, XII. yy’da Kılıç Arslan II döneminde Selçuklu­lar yerleşerek, korumaları altına aldılar ve yanı başında, deniz kıyısında Samsun adlı yeni bir kent kurdular: Ami­sos ve Samsun kentleri uzun süre yan yana yaşadı. Yıl­dırım Bayezit döneminde Samsun kenti Osmanlılar ta­rafından alınırken (1394), Amisos, Cenevizlilerin elinde kaldı. Ankara Savaşı’ndan sonraki karışıklık döneminde Candaroğlu İsfendiyar Bey, Samsun’u ele geçirdiyse de, kısa süre sonra Çelebi Mehmet tarafından yeniden alındı. Yanı başındaki Amisos da düşmek üzereyken, Cenevizlilerin kenti ateşe vererek, denize açılmalarıy­la, Amisos bütünüyle yandı.

Osmanlı yönetim örgütünde Trabzon iline bağlı Ca- nik sancağının merkezi olan Samsun kenti, bir süre Anadolu ile Kırım arasındaki deniz ticaretinde önemli rol oynayıp, daha sonra da çevresinde tütün ekiminin yaygınlaşmasıyla, hızla gelişti. 1869’da bir yangında büyük kesimi yandıysa da, Fransa’dan getirilen bir mi­marın yaptığı plana göre yeniden kurulup, Birinci Dün­ya Savaşı sırasında 1915’te dört kez, Ruslar tarafından topa tutuldu. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasın­dan sonra İngilizler tarafından kıyılarına asker çıkarıl- dıysa da, 19 Mayıs 1919’da Atatürk’ün limanına ulaş­masıyla, Kurtuluş Savaşı’nın simgesi haline geldi. GÜNÜMÜZDE SAMSUN

Cumhuriyet döneminin başında aynı adlı ilin merkezi olan Samsun kentinin, 1927’deki ilk nüfus sayımında 30 333 olan nüfusu, ilk olarak 1965’te 100 000’i aşıp (107 510), 1990 nüfus sayımında 303 979’a yükseldi.

Samsun il

Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz Bölümü’nde il. Yüzölçümü 9 579 km², nüfusu 1990 sayımında 1 158 400, merkezi Samsun kenti olan Samsun ili, 15 ilçeye bölünmüştür: Merkez, Alaçam, Asarcık, Ayvacık, Baf­ra, Çarşamba, Havza, Kavak, Ladik, Ondokuzmayıs, Salıpazarı, Tekkeköy, Terme, Vezirköprü, Yakakent.

Kuzeyde Karadeniz kıyıları, doğuda Ordu, güneyde Tokat ve Amasya, güneybatıda Çorum, batıda Sinop il­leriyle sınırlı olan Samsun ili toprakları, Kuzey Anadolu kıyı dağlarının orta kesimlerini içerir. Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz bölümlerindeki dağlara oranla çok daha alçak olan, “Canik dağları” adı verilen bu dağlar, yükseltileri genellikle 1 000-1 500 m’yi geçmeyen ba­sık, yuvarlak, dar sırtlar biçimindedir; bu özelliklerinin sonucu olarak, Karadeniz kıyısı ile iç kesimler arasında­ki ulaşımda güçlüğe yol açmazlar. İlin yüzey şekillerinin en dikkat çekicisi, Karadeniz’e doğru üçgen biçiminde uzanan Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarıdır.

İlin kıyı kesimleri yağışlı, kışları ılık geçen bir iklimin etkisindedir. il merkezindeki meteoroloji istasyonunun uzun süreli verilerine göre, en soğuk ay ortalaması 6,9 °C, en sıcak ay ortalaması 23,2 °C, günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık -9,8 °C (9.2.1929), en yüksek sıcaklıksa 39 “C’tır (15.8.1938). Yıllık yağış tutar­ları, kıyı kesiminde batıdan doğuya doğru ilerlendikçe artar: Alaçam’da 653 mm, Bafra’da 726 mm, Sam­sun’da 735 mm, Çarşamba’da 937 mm, Terme’de 975 mm.

Samsun ili, Türkiye’nin orman örtüsü bakımından zengin sayılabilecek illerindendir. İlin iç kesimlerinde ve ovalık yerlerde orman örtüsü aşağı yukarı bütünüyle yok edilmiş olmakla birlikte, eğimli yerler 1 200 m yük­seltiye kadar meşe, gürgen, kayın, kestane, dişbudak gibi yayvan yapraklı ağaçlardan, 1 200 m’den yukarılar­da da iğneyapraklı ağaçlardan oludan ormanlarla örtü­lüdür.

Samsun ilinin suları, sık bir akarsu ağıyla Karadeniz’e boşalır: Sular ya doğrudan doğruya Karadeniz’e inerler ya da ilin iki büyük ırmağı Kızılırmak ve Yeşilırmak’a ka­rışarak onlar aracılığıyla Karadeniz’e ulaşırlar. Doğudan batıya doğru başlıca akarsular arasında Terme suyu, Yeşilırmak, Aptal suyu, Mert ırmağı, Kürtün suyu ve Kı­zılırmak sayılabilir.

Başlıca göller, ilin iç kesimindeki, Tersakan çayının çıktığı Ladik gölü ile kıyı kesimlerinde, Yeşilırmak ve Kı­zılırmak deltasında yeralan delta gölleridir. Yeşilırmak deltasındaki göllerin başlıcaları, Akgöl, Dumanlıgöl ve Semenlik gölü, Kızılırmak deltasındaki başlıca göllerse Karaboğaz gölü, Liman gölü, Balık gölü ve Uzun- göl’dür.

EKONOMİ

Samsun ilinin ekonomisi, büyük ölçüde tarıma dayanır. Tahıl türleri arasında en çok mısır yetiştirilir (en çok mısır yetiştirilen ilçeler Çarşamba ve Terme’dir). Mısırdan sonra, ikinci sırada buğday yeralır; baklagillerden fasul­ye de önemli yertutar. Sanayi bitkileri arasında tütün ve şekerpancarı önemlidir (tütün en çok Bafra’da, şeker­pancarı en çok Havza [ilin toplam şekerpancarı üreti­minin yarıya yakını] ve Vezirköprü ilçelerinde yetiştiri­lir). Ayçiçeği üretimi de gelişmektedir. Ayrıca, Vezir­köprü ilçesinde az miktarda kenevir ekilir. Meyve ağaç­ları arasında, sayı bakımından fındık ağaçları (ildeki fın­dık ağaçlarının yarıdan çoğu Terme ilçesindedir) birinci sırada yeralır. Elma ve şeftali üretimi de önemlidir.

Samsun ilinde hayvancılık da gelişmiştir. Gelemen Tarım İşletmesi’nde hayvan soyunun geliştirilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir. Kıyı kesimlerinde balıkçı­lık yapılan ilde, Kızılırmak ve Yeşilırmak ağızlarında av­lanan balıklardan havyar elde edilir.

Samsun ilinin yeraltı gelir kaynakları arasında, Amas­ya ili sınırlarına yakın kesimdeki linyit yatakları ile Havza ve Ladik ilçelerindeki sıcak su kaynakları sayılabilir.

Başlıca sanayi kuruluşları, il merkezindeki azot ve sülfürik asit fabrikaları ile Murgul ve Küre’den getirilen bakır ve pirit filizlerini işleyen Karadeniz Bakır Işletme- leri’dir. Samsun kentinde ayrıca Tekel sigara fabrikası, yem fabrikası, vb. kuruluşlar, Bafra ve Vezirköprü’de de kereste fabrikaları vardır.

ULAŞIM

Samsun ilinde ulaşım kara, hava, deniz ve demiryolla-