EN MÜTHİŞ ÇEVRE KİRLETİCİ
Çevre kirletici zehirlerin en müthişi, dioxine’dir. Vietnam savaşında ormanlarda yaprak dökücü ve meralarda ot öldürücü olarak ünlü Turuncu Ajan kullanıldı. Turuncu ajan, fenoksi-asetik asidin 2 veya 3 klorlu bileşiklerinin Butilik asit esteridir (2,4,5—T ve 2,4-D). Turuncu fıçılarda taşındığı için bu adı almıştır. Turuncu ajanın imali sırasında daima birlikte bir miktar dioxine oluşur. Kullanılan 27.000.000 kg. Turuncu Ajan, 170 kg. dioxine içeriyordu. Temmuz 1984’de savaş sırasında Vietnam savaşına katılmış 16.000 Amerikalı, Turuncu Ajan imal etmiş 7 Amerikan şirketinden 200 Milyon dolar tazminat aldı. Bu eski askerlerde şu hastalıklar görülmüştü: karaciğer ve barsak bozuklukları, kas ağrıları, mikroplara karşı savunma yapamamak, çocuk yapamayış veya anormal çocuk doğumuna neden olmak, sağırlık, koku ve tat hislerinin kaybı, yüzde klor ergenliği (klorakne) denen sivilceler, nıh hastalıkları ve sarkom denen müthiş kanser. Savaş sırasında turuncu Ajanı en çok üreten firma olan Dow Chemical I979’da bu maddenin yapımını durdurdu. Turuncu Ajan’ın imali sırasında kaçınılmaz bir şekilde 2, 3, 7, 8 ^ dibenzoparadioxine (TCDD) oluşur, işte müthiş dioxine bu-dur; bir yan ürün olarak, bakteri öldürücü hexachlorophene de oluşur. Dioxine 800°C sıcaklığa dayanır ve toprak bak* terileri tarafından parçalanmaz.Son derece!tehlikeli müthiş
1 bir çevre kirletici” olarak tanınan dioxine’in önemi şundan anlaşılabilir: 85 gr. dioxine, New Yorfc şehrinde yaşayanların tümünü öldürmeye yeterlidir. Washington Üniversitesi doğal Sistemler Biyoloji Merkezi Direktörü Barry Commoner böyle söylemektedir.
TCDD, kanserojen (kanser yapıcı), mutajen (kromozomları kırıp kalıtsal hastalık yapıcı) ve teratojen’dir (ucube gibi çocukların doğumuna neden olan). Farelere 2,4,5, T verilmesi kanser yapar. Bu maddenin mikrogramdan azı bir kobayı öldürür. Dioxine milyarda 10 – 15 yoğunlukta bile, fa-
relerin mikroplara karşı savunma sistemini 5 haftada tamamen yok eder, mikroplara karşı savunmasızlık farelerin yavrularına da geçer. Dioxine, karaciğerde kanser yapan en önemli zehir olan aflatoxin’den 3 kat daha fazla kanser yapıcıdır. TCDD doğacak bebekler için müthiş bir zehirdin 4 Rhesus maymununa gebelik başında 20 gün, trilyonda 1000 yoğunlukta TCDD verilmesi, bunlardan 3’ünde düşüğe neden olmuştur.
Dioxine, ekolojik planda da korkunçdur New York Hudson ırmağındaki ¡levreklerde TCCD bulunmuştur; Kanada gümüş martılarının civcivlerini öldürenin TCDD olduğu anlaşılmıştır; Michigan ırmaklarındaki balıklardan, Eisenia fetida yer solucanına kadar dioxine içermektedir. Tavuk yemine milyarda 30 oranında 2,4,5-T karışması bile hastalık yapmaktadır.
Milano’un kuzeyinde Seveso’da 1976’da meydana gelen kazada, havaya 250—750 gr. dioxine saçılmış ve 187 çocuk-da klor ergenliği (klorakne) bildirilmiştir. Seveso felaketi 37.000 kişinin TCDD’ye maruz kalmasına yolaçmış ve Hoffman La Roche firması 68 milyar liret tazminat ödemek zorunda kalmıştır. İnsanda TCDD kan kolesterolünü yükselterek damar sertliğine neden olmaktadır. 1977’de Oregon’-da yaşayan 9 kadın, çevredeki ormanlara serpilen 2, 4, 5-T nedeniyle düşük yaptı. Yeni Zelanda ve Avustralya’da da benzer sonuçlar alındı. Vietnam’da savaştan sonra dioxine’e bağlı olarak karaciğer kanserleri ve ölü çocuk doğumları görüldü, anormal çocuklar (beyinsiz, omurgası veya damağı yarık bebekler vb) doğdu. 1979’da İsveç’de Umea Üniversite hastanesinden Hardell fenoksi-asetik herbisidlene maruz kalmış ormancılarda 7 yumuşak Doku sarkomu (bağ doku habis tümörü) teşhis etti. Bu son derece nadir bir tümördür; fakat dioxine vb ile sıklığı çok artmaktadır, Bir süre önce Amerika’da Missouri eyaletinde Town Beach şehri boşaltıldı ve hükümetçe satın alındı; çünkü hipodrom, dioxine’li yağlarla bulaşmıştı. New York’da 21 Mayıs 1980’de Love Canal kasabası düşükler, kanserler ve kromozom bozuklukları arttığı için boşaltıldı. Buradaki insanlar, eskiden Turuncu Ajan yapan Hooker firmasının fabrika atıkları üzerinde yaşamakta idiler. Amerika’da Çevre Koruma Ajansı EPA, dioxine vb. üzerinde araştırmalar için 250 milyon dolar ayırdı.
SSCB ve Çekosslovakya, işçi sağlığını bozduğu için 1960’lardà dioxine vb yapımını durdurdu.
İngiltere tarım işçilerinin güçlü sendikası (AWU), dioxine benzeri tanm zehirlerinin yasaklanmasını istedi. Avrupa Topluluğu gazetesi, 8 Temmuz I982’de Turuncu Ajan’ın yasaklanması çağrısını yaptı.
1955-1959 yıllan arasında Ti&iye’de 6000 kişide görülen porfiria cutanea tarda salgını (karabuğday hastalığı) karabuğdayın dioxine’li hexachlorobenzere ile ilaçlanmasından ileri gelmişti.
