(d. 17 Temmuz 1894, Charleroi – ö. 20 Haziran 1966, Leuven, Belçika), evrenin oluşumuna ilişkin büyük patlama (big-bang) kuramım geliştiren Belçikalı astronom ve kozmolog. Bu kurama göre evren, başlangıçtaki bir “süperatom” un hızla genleşmesi sonucunda oluşmuştur. İnşaat mühendisliği öğrenimi göreh Lemaître, I. Dünya Savaşı sırasında Belçika ordusunda topçu subayı olarak görev yaptı. Savaştan sonra bir ilahiyat okuluna girdi ve 1923’te papaz, oldu. Daha sonra 1923-24’te Cambridge Üniversitesinin Güneş fiziği laboratuvannda, 1925-27 arasında da Cam-bridge’deki Massachusetts Teknoloji Ensti-tüsü’nde astrofizik öğrenimi gördü. Bu dönemde ABD’li astronomlar Edwin P. Hubble ile Harlow .Shapley’nin, evrenin genişlemesine ilişkin bulgularım inceledi. 1927’de Leuven Katolik Universitesi’ne astrofizik profesörü olarak atandı ve aynı yıl büyük patlama modelini(*) ortaya attı. Lemaître bu kuramında, gökadaların gerilemesini Albert Einstein’m genel görelilik kuramı çerçevesinde açıkladı. Genişleyen evren(*) düşüncesine dayalı çeşitli modeller daha önceleri de, özellikle de Hollandah astronom Willem de Sitter tarafından ortaya atılmıştı; ama Lemaître’in, sonradan George Gamow tarafından yeniden tanımlanan kuramı, kısa sürede en yaygın benimsenen kozmoloji kuramı durumuna geldi. Lemaître, kozmik ışınlar ve uzayda birbiri üzerinde çekim etkisinde bulunan üç ayrı cismin matematiksel tanımına ilişkin üç cisim problemi üzerinde de çalışmalar yaptı.
Başlıca yapıtları. Discussion sur l’évolution de l’univers (1933; Evrenin Evrimi Üzerine Tartışma) ve L’Hypothèse de l’atomepirimi-ft/’tir (1946; İlk Atom Varsayımı).
Lemaître, (François-ÉIie-) Jules (d. 27
Nisan 1853, Vennecy – ö. 4 Ağustos 1914, Tavers, Fransa), izlenimci ve çok kişisel bir üslupla kaleme aldığı edebiyat eleştirileriyle
Jules Lemaître
H. Roger-Vjollet
tanınan Fransız eleştirmen, öykü ve oyun yazan.
Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra, bir süre lise öğretmenliği .yaptı. Daha sonra Grenoble Üniversitesi’nde ders vermeye başladı. Ama bütün zamanım yazmaya verebilmek için üniversiteden aynldı. Bağımsız düşünme yeteneğini ve canlı üslubunu ortaya koyan, Fransız tarihçi ve oyun yazan Joseph Renan’la ilgili ilk denemesi (1894) uzun sürecek edebiyat ve tiyatro eleştirmenliğinin başlangıcı oldu. Journal des Débats’Az yayımlanan eleştiri yazılan, Les. Contemporains (1885-99, 1.-7. cilt; 1918, 8. cilt; Çağdaşlar) ve Impressions du Théâtre (1888-98, 1.-10. cilt; 1920, 11. cilt; Tiyatro İzlenimleri) adlı kitaplarda toplandı.
Lemaître eleştiride bağnazlığa ve sistem oluşturmaya karşıydı. Çağdaşı Anatole France gibi o da edebiyat yapıtlarını, yalnızca bilgi ve beğeniye dayanan kişisel ve insani bir yaklaşımla ele aldı. Denemeleri, döneminin edebiyatı üzerine değerli belgeler olmalannın yanı sıra, içerdikleri geniş bilgi ve bilgiçlikten uzak, nükteli üsluplany-la bugün de okunabilir niteliktedir. Lemaître’in ayrıca, düşünür Jean-Jacques Rousseau (1907), Fransız trajedi yazan Jean Racine (1908), yazar ve siyasetçi Fénelon (1910) ve birçok başka konuda, bu alanlara derinlemesine nüfuz eden derslerinden derlenmiş kitaptan da vardır. Oyun-lan Revoltée (1889; Asi Kadın), Les Rois (1893; Krallar) ve La Massière (1904; Hazinedar) fazla başan sağlayamamıştır. En iyi öykü.kitaplan arasında, Serenus’la (1886) klasik tarin ve edebiyat yapıtlannın kahramanlannı konu alan öykülerden oluşan En marge des vieux livres (1905-07; Eski Kitaplann Kenarjannda) vardır.
Léman Golü bak. Cenevre Gölü
Lemass, Sean F(rancis) (d. 15 Temmuz 1899, Dublin – ö. 11 Mayıs. 1971, Dublin, İrlanda), 1959-66 arasında İrlanda başbakanı.
Henüz 16 yaşındayken Dublin’de İrlanda’ mn bağımsızlığı için mücadele veren gruplara katıldı. Paskalya Ayaklanması’nda (Nisan 1916) ve İngilizlere karşı girişilen başka eylemlerde yer aldı. Bu etkinliklerinden dolayı birçok kez tutuklandı. Serbest İrlanda Devletinin kurulmasını öngören antlaşmanın imzalanmasından (6 Aralık 1921) sonra antlaşmaya karşı çıkan Eamon De
Valera’yı destekledi. 1922’de İrlanda huriyet Ordusu’nun (IRA) karargâh may heyeti üyeliğine getirildi. 1926’da na Fâil adh partinin kuruculan arasında aldı. De Valera’nın 1932-53 arasında k ğu hükümetlerin tümünde görev aldı
özellikle sanayi ve ticaret bakanlığı ile bL_,__
kan yardımcılığı görevlerinde başanlı okUİ 1959’da De Valera’nın cumhurbaşkanı 4^ ması üzerine başbakanlık görevini üstlen^ Lemass, De Valera’ya göre daha dışa agfc. bir politika izledi ve İrlanda’nın Avnu# Ekonomik Topluluğu’na (Ortak Pazar) glP* mesi için çaba harcadı. Sağlık durumum^ bozulması üzerine 1966’da parti başkanlığa!* dan, 1%9’da da siyasetten çekildi. İrlandhP mn Ortak Pazar’a girmesi, ancak ölümü#* den sonra, 1973’te gerçekleşti. *
LeMay, Curtis E(merson) (d. 15 Kas»
1906, Columbus, Ohio – ö. 1 Ekim 1990. March Hava Kuvvetleri Üssü, Califomia. ABD), II. Dünya Savaşı’nda çarpışma ABD Hava Kuvvetleri subayı. Bombardıman teknikleri konusundaki deneyini’ Müttefiklerin Uzakdoğu’da yapılan hava^
LeMay
U S Air Force
savaşlarında bazı önemli zaferler kazan* malannda etkili olmuştur.
1928’de ABD Kara Kuvvetleri Hava Bittiğine girdi. 1942’de bombardıman gruba komutanlığına getirildi. 1942-44 arasında 8. Hava Kuvvetlerinde görev yaptı ve bombardıman uçaklan için geliştirdiği planh bombardıman gibi taktiklerle ünlendi. Hindistan’da ve Çin’de “B-29”lara komuta ettikten sonra (1944), Mariana Adalarındaki 21. Bombardıman Komutanlığinın başına getirildi (Ocak 1945). Bu görevi sırasında Müttefikler tarafından yıl sonunda istila edilmesi planlanan Japonya’nın daha öne» teslim olmasını sağlamak üzere alçaktan bombardıman taktikleri uygulayarak Tokyo’nun bir bölümünü ve bazı Japon kentlerini yakıp yıktı.
Savaştan sonra ABD’nin Avrupa’daki: hava kuvvetlerinin komutanlığına getirildi ve 1948’de Berlin hava indirme harekâtım7 yönetti. 1948’de ABD Stratejik Hava Komutanlığı (SAC) başkanlığına getirilen LeMay 1951’de de generalliğe yükseltildi.’
1968 başkanlık seçimlerinde Amerikan Bağımsız Partisi başkanı George C. Walla-ce’ın listesinde başkan yardımcısı adayı olarak yer aldı.
Lemdiye, medaye olarak da bilinir, Cezayir’in ortakuzey kesiminde il (vilaye). Kuzeydeki Tel Atlaslarindan güneydeki step görünümlü Yüksek Platolann ucuna kadar uzanır. Kuzeyde Buleyde, doğuda Buyra, güneydoğuda M’Sila, güneyde Celfe, güneybatıda Tihert ve batıda da eş-Şelif illeriyle çevrilidir. 1974’te oluşturulmuştur. Büyük bölümü dağlarla kaplı olan ilin yüzölçümü 6.704 km2’dir. Üzüm bağlan ve meyve bahçeleri ile kaplı olan alçak kesimlerde geçimlik düzeyde buğday ve arpa yetiştirilir. İç kesimlerinde sedir, Halep
çamı ve pırnal meşesi ağaçlarından oluşan ormanlar görülür. II merkezi Lemdiye kentinin dışındaki önemli yerleşmeler Kasrü’l-Buhari, el-Omariye ve el-Aziziye’dir, ilde şarap yapılır, Berugiye’de (Bervagiye) hidrolik valf üretilir. Nüfus (1987) 652.863.
Lemdiye, medaye olarak da bilinir, Cezayir’de, Lemdiye ilinin (vilaye) merkezi kent. Cezayir kentinin 90 km güneyinde, Tel Atlaslan’yla Kabiliye Dağlarını birbirinden ayıran platoda yer alır. Kuzeybatısında Nador Dağı (1.126 m) yükselir; kenti çevreleyen verimli ve sulak topraklar Şelif, Şiffa ve Isser ırmakları arasında bir set oluşturur. 10. yüzyılda I. Yusuf Bülükkin tarafından eski bir Roma askeri karakolu olan Lambdia’nın yerinde kuruldu. 16. yjizyılda OsmanlIların eline geçti. 1835’te Cezayirli milliyetçi önder Abdülkadir tarafından alınan kent 1840’ta Fransız işgaline uğradı. Fransız şair ve oyun yazarı Jean Richepin’in (1849-1926) doğum yeri olan Lemdiye dikdörtgen kent planı, parkları ve kırmızı kiremitli evleriyle bir Fransız kenti görünümündedir. Kentin çevresindeki tepeler bağ ve meyve bahçeleriyle kaplıdır. Ovalarda tahıl yetiştirilir. Kentte pompa, sulama araç ve gereçleri ile şarap ve çeşitli el işleri üretilir. Nüfus (1987 geç.) belediye, 84.062.
Lemercier, Jacques, le mercier olarak da yazılır (d. 1585, Pontoise – ö. 4 Haziran 1654, Paris, Fransa), yeni-klasik üsluptaki yapılarıyla tanınan Fransız mimar. François Mânsart ve Louis Le Vau gibi mimarlarla birlikte klasikçi Fransız mimarlığının yaratıcılarından sayılır.
Mimar yetiştirmekle ünlü bir aileden geliyordu. 1607’den 1614’e değin kaldığı Ro-ma’da Rosato Rosati’nin yanında yetiştiği sanılmaktadır. Lemercier, en tanınmış yapıtı olan Paris’teki Sorbonne Kilisesi’nde Rosati’nin S. Carlo ai Catinari Kilisesi’ni örnek aldı.
1616’da C. Métezeau’nun başladığı l’Ora-toire Kilisesi’ni tamamlamasından sonra, Fransa’daki klasikçilik akımının yeni ustası olarak kabul edilmeye başladı. XIII. Louis onu Pierre Lescot’nun yaptığı Louvre Sara-yı’nın avlusunu büyütmekle görevlendirdi. Lemercier burada Kare Avlu’nun (Cour Carrée) büyük bir bölümü ile Saat Pavyo-nu’nu gerçekleştirdi.
Bir süre sonra Kardinal Richelieu ona iş vermeye başladı. Onun için Paris’te daha sonra Palais Royal (Kraliyet Sarayı) adıyla tanınacak olan Hôtel Richelieu adh malikâneyi yaptı (1629). Buradaki tiyatro, Fransa’da salt tiyatro olarak kullanılmak üzere yapılmış ilk yapıydı ve sahnesi İtalya’daki benzerleri gibi derinlik görüntüsü verecek biçimde düzenlenmişti. Lemercier, yapımına İ626’da başlanan Sorbonne Kilisesi’ni de Richelieu için tasarlamıştı. Bu yapı, kubbesi yüksek bir kasnak üstüne oturan Fransa’daki ilk uygulama olarak bilinir. Lemercier] nin Richelieu için gerçekleştirdiği en önemli yapı ise Indre-et-Loire ilindeki Richelieu’de bulunan şato ve çevresindeki kent tasarımı idi. Bunlann yapımına 1631’de başlandı. Lemercier 1623’te Liancourt dükünün Paris’teki malikânesini büyüttü. Sonraki Paris malikâneleri için örnek alınan bu yapının içi her biri bağımsız olarak kullanılabilen bölümlerden oluşuyordu.
Lemercier 18. yüzyılda Paris’in en önde gelen kilisesi Saint-Roch’un yapımına başladıktan kısa bir süre sonra öldü. O dönemde idet olanın tersine, yapılarını gerçekleştiren müteahhitlerden rüşvet almamakla tanınan Lemercier ömrünün son dönemini yoksulluk içinde geçirdi.
Lemercier, (Louis-Jean) Népomucene
(d. 21 Nisan 1771, Paris – ö. 7 Haziran 1840, Paris, Fransa), Fransız tarihsel komedisinin ilk örneklerini veren oyun yazan ve şair. Romantizme karşı klasik trajedi anlayışını savunan son yazarlardandır.
Bir kaza sonucunda vücudunun bir bölümüne felç gelen Lemercier, yazmaya çok erken yaşta başladı. Dokuz yaşındayken bir
Lemercier, Boilly’nin bir oymabaskısı, 1820
H. Roger-Viollet
komedi kaleme aldı. İlk trajedisi Méléagre Comédie-Française’de sahnelendiğinde, henüz 16 yaşına basmamıştı. Büyük gürültü koparan Tartuffe révolutionnaire (1795; Devrimci Sahtekâr) adlı oyunu, dönemin siyasal olaylanyla ilgili cüretli dokundurma-lan yüzünden hemen yasaklandı. Klasik kurallara bağlı kalarak yazdığı Agamemnon (1794) adh trajedisi, belki de en beğenilen oyunuydu. 1640 Portekiz Devrimi’ni konu alan tarihsel komedisi Pinto (1800), tarihsel olaylan trajedinin ağırbaşlı havasından, şiirsel ve süslü dilinden anndırarak anlatmasıyla Eugène Scribe’ın tarihsel oyunlanmn habercisi oldu. Lemercier bu deneysel tutumu, Shakespeare tarzında bir komedi olan Christophe Colomb’la (1809) Shakespeare ve Nicholas Rowe’un yapıtlannı taklit ettiği Richard III et Jeanne Shore (III. Richard ve Jeanne Shore) adh oyununda da sürdürdü. Bu oyunlannda olduğu gibi zaman zaman klasik tiyatro anlayışının dışına çıksa da, hiçbir zaman romantizme yakınlık duymadı. 1810’da kabul edildiği Académie Fran-çaise’de romantik yazarlara sürekli karşı çıktı, Hugo’nun akademiye kabul edilmemesi için oy kullandı. Son oyunlan içinde en başarılısı Frédégonde et Brunehaut (1821; Frédégonde ve Brunehaut) “kurallara uygun” bir trajediydi. Bu oyununda Lemercier, klasik mitolojideki Atreusoğulları öyküsünü eski Fransız tarihine uyarlayarak çağdaş bir yorumla ele aldı. Birçok oyunun başarısında, büyük trajedi oyuncusu François-Joseph Talma’nm güçlü yorumla-nmn payı vardır. Lemercier aynca, felsefi konulan işleyen bazı epik şiirler yazmıştır.
Lemercier idealist bir cumhuriyetçi, aynca Napoléon’un hayranı ve yakın arkadaşıydı. Ama sonradan imparatorluğu sözünü sakınmadan eleştirince gözden düştü. Restoras-yon’dan sonra siyasal açıdan bağımsız kaldıysa da, eski ününü yeniden kazanamadı.
Lemesos bak. Limasol
lemming, Rodentia (kemiriciler) takımının Cricetidae familyasından 11 memeli türünün ortak adı. Başhca Kuzey Amerika ve Avrasya’nın kuzey ıhman ve kutup bölgelerinde yaşayan bu hayvanlar dört cins altında toplanır: Dicrostonyx (yakah lemmingler; dört tür), Lemmus (gerçek lemmingler; dört tür), Myopus (orman lemmingi; bir tür) ve Synaptomys (bataklık lemmingleri; iki tür). Lemminglerin bacaklan kısa, ku-laklan küçük, kürkleri uzun tüylü ve yumu-
325 Lemmon, Jack
şak, uzunlukları küçük kuyruklanyla birlikte 10-18 cm’dir. Üst bölümleri boz kahverengi ya da kızıl kahverengi olan postlannın alt bölümleri daha soluktur. Orman lemmingi (Myopus schisticolor) Eskidünya’da yaşar. Rusya ve Kanada’nın kutup bölgelerinde yaşayan yakalı lemminglerin sırtlan boyunca ve başlannda uzanan koyu renkli çizgiler kışın kaybolurken postlan tümüyle beyazlaşır. Lemmingler yerdeki oyuklarda ve kaya çatlaklannda bannır, çeşitli kökler, filizler, otlar ve öbür bitkilerle beslenirler. Üreme mevsimleri ilkbahardan sonbahara değin sürer. Dişiler 20-22 gün süren gebelik döneminin ardından en çok dokuz yavru doğurur.
Lemmingler sayılanndaki düzenli dalga-lanmalann yanı sıra dönemsel göçleriyle de dikkat çekerler. Lemmus cinsinde 3-4 yıllık aralarla görülen aşın sayı artışının nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Ama son göçlerinin ardından sayılannda ortaya çıkan doğal artış ve bunu izleyen azalma, bir göçten sonra lemmingleri avlayan hayvanların sayısındaki azalma ve lemminglerin üremesine en uygun koşullann ortaya çıkması söz konusu dalgalanmayı yaratan temel etkenler arasında sayılmaktadır.
Lemmingler en çok ilkbaharda ve sonba-larda göç eder. Norveç lemminglerinin (Lemmus lemmus) birçoğu göç sırasında
Yaz postuna bürünmüş yakalı lemmingler (Dicrostonyx groenlandicus)
Walt Disney Productions
denizde boğularak ölmektedir. Lemming göçlerinip nedeni bilinmemekle birlikte, en önemli göç etkeninin doğal yaşama ortamındaki mevsimlere bağlı değişiklikler olduğu sanılmaktadır. Lemmingler merkezden dört bir yana doğru ve genellikle öbür hayvanlann ya da insanlann açtığı yollardan göç eder. Suya girmek istemedikleri için göç sırasında ırmaklan ya da gölleri yüzerek geçmekten kaçınır ve uygun bir geçit bulana değin kıyı boyunca ilerlemeyi yeğlerler.
Lemmon, Jack, asıl adı john uhler lem-mon m (d. 8 Şubat . 1925, Boston, ABD), özellikle komedilerde başan sağlayan ABD’li sinema oyuncusu.
Harvard Üniversitesi’nde okurken tiyatroyla ilgilendi. ABD Deniz Kuvvetleri’nde askerliğini yaptıktan sonra New York kentindeki gece kulüplerinde piyano çaldı. Radyo oyunlannda rol aldı ve tiyatro oyunculuğu yaptı. 1954’te, başrollerini Judy Holhday’le paylaştığı It Should Happen to You (Şöhret Delisi) filmiyle sinema oyunculuğuna başladı. Ertesi yıl yardımcı erkek oyuncu Oscar’ını kazandığı Mister Roberts (Belalı Kaptan) filmiyle ün kazandı. Billy Wilder’in iki başyapıtı Some Like It Hot (1959; Bazıları Sıcak Sever) ye The Apart-
Lemna 326
menf taki (1960; Garsoniyer) incelikli oyunlarıyla ününü pekiştirdi. 1966’da The Fortune Cookie’ de birlikte oynadığı Walter Matthau ile başarılı bir ikili oluşturdu. 1971 yapımı Kotch’la yönetmenliği denedi.
Jack Lemmon Dünyanın Kaderi filminde, 1979
Turhân Gürkan Arşivi
1973’te Save the Tiger (Kaplan Zor Durumda) filmiyle en iyi erkek oyuncu dahnda Oscar kazandı. Irma La Douce (1963; Sokak Kızı İrma), The Great Race (1965; Büyük Yanş), The Out-of-Towners (1970; İki Taşralı), The Front Page (1974; Baş Sayfa) gibi komedilerde büyük başan gösteren Lemmon, giderek dramatik roller almaya başladı. 1979 tarihli China Syndrome (Dünyanın Kaderi) ve 1982 yapımı Missing’ de (Kayıp) etkileyici bir biçimde çizdiği bıkkın ve umutsuz insan tipleriyle Cannes Film Şenliği’nde iki kez en iyi erkek oyuncu seçildi. Sinema yaşamı boyunca yedi kez en iyi erkek oyuncu Oscar’ma aday gösterilen Lemmon, Macaroni (1985) ve That’s Life! (1986; İşte Hayat!) filmleriyle yeniden komediye döndü.
Lemna bak. sumercimeği
Lemnos bak. Limni Adası
(d. 24 Mart 1844, Ixelles – ö. 13 Haziran 1913, Ixelles, Brüksel yakınlan), Belçika’ daki Fransız edebiyatında 19. yüzyılda gelişen canlanma hareketinin önemli temsilcilerinden romana, öykü yazan ve sanat eleştirmeni.
İlk önemli romanı Un Mâle (1881; Bir Erkek) Zola’nın öncüsü olduğu doğalcılığın
Lemonnier, kimliği bilinmeyen bir sanatçının mürekkep çizimi,
Kraliyet Kütüphanesi, Brüksel
Bibliothèque Royale, Brüksel
etkisini yansıtır. Öbür romanlan gibi bu da içgüdü ve tutkulannı dizginlemeyen karakterleri konu alır. Happe-chair (1886) adlı yapıtı ise, fabrika işçilerinin ağır yaşam koşullanyla ilgilidir. Lemonnier sonraki
yıllarda ruhsal çözümlemelere ağırlık veren, burjuvalann tutuculuğunu eleştiren yapıtlar vermiş, ama daha sonra yeniden doğalcılığa dönmüştür. Bu dönemde üslubunun, gücünden hiçbir şey kaybetmeksizin yumuşayıp inceldiği görülür. Bu yıllann ürünü olan Le Petit Homme de Dieu (1902; Tannnın Küçük Adamı) adlı romanı, birçok eleştirmence Lemonnier’nin başyapıtı kabul edilir.
Lemonnier’nin ağır ve gösterişli üslubu, sık sık yeni sözcükler üretmesi ve yer yer zorlama bir dil kullanması yapıtlannın bugün de aynı ilgiyle okunmasını güçleştirir. Bununla birlikte romanlan, psikolojik derinlikleri, doğaya karşı duyarlı yaklaşımlan ve Flaman kırlannı gerçeğe uygun betimlemeleriyle günümüzde de okunmaya değer niteliktedir.
