havai fişek

Işık, ses, duman (sis), vb. etkiler sağlayan, piroteknik bir karışımla doldurulmuş fişek. Havai fişeklerin günümüz

den 2 000 yıl kadar önce Çin’de, barutun bulunmasıyla ortaya çıktığı ve kötü ruhları korkutup uzaklaştırma amacıyla kullanıldığı sanılmaktadır. Avrupa’da havai fi­şek, ilk olarak ¡.S. VII. yy’da, Bizanslılar tarafından silah olarak kullanılmış, gösteri amacıyla havai fişek atma alışkanlığı 1500’lerde İtalya’da başlamış ve oradan Av­rupa’nın her yanına yayılmış, zamanla havai fişek gös­terileri, şenliklerde en sık yer verilen öğelerden biri ol­muştur. Günümüzde havai fişekler, dünyanın her ya­nında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Havai fişek yapımı. Havai fişeğin dış bölümü, yani koru­yucu kılıfı, silindir ya da boru biçimli kâğıttan oluşur. Kâ­ğıdın kalınlığı ve biçimi, havai fişeğin türüne ve bileşi­mine göre değişir: Çoğunun silindir biçiminde olmasına karşılık, koni ve küp biçimliler de bulunur. Sıçrayan ve yanarken tekerlek gibi hareket edenler, özel biçimler­de yapılır. Sıçrayan tür, içinde arka arkaya patlama ve­recek maddeler bulunduran boğumlu, ince, uzun bir borudan oluşur. Dönen türün kılıfı, plastik, karton ya da karışık yapıda bir maddeden yapılmış bir disk çevresine sarılır ve içindeki bileşim yanarken, o da yanar.

Havai fişekler potasyum, karbon ve kükürt bileşikle­rinden oluşur. Kıvılcım oluşturmak için, çeşitli | metal tuzları (kurşun ya da baryum tuzları, vb.) ile ince birtoz haline getirilmiş çelik, demir, alüminyum ve karbon kullanılır. Parlak beyaz ışık, potasyum, antimon, arse­nik, kükürt ve toz magnezyum bileşiklerinin eklenme­siyle elde edilir.

Çeşitli metal tuzları, renkli alev verirler. Stronsiyum ve lityum tuzları kırmızı, baryum tuzları yeşil, sodyum tuzları sarı, bakırtuzları mavi renkler verirler. Renkli yıl­dızlar ve benzeri etkiler, havai fişeklerin içine, saçma biçimli renk maddeleri yerleştirilerek yaratılır. Renk maddeleri, fişeğin içindeki öteki maddeler tarafından tutuşturulup dışarı atılır.

Bir havai fişek gösterisinden görünüş. Havai fişeklerin patladıklarında verdikleri renkler ve biçimler, patlayıcı madde-metal tuzları ile metal tozlarının belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilir. Sodyum tuzları sarı renkli, baryum tuzları yeşil renkli, magnezyum tuzları da çok parlak kıvılcımlara yol açar.