ENLEM VE BOYLAM

Yeryüzündeki bir noktanın konumu o noktanın enlemi ve boylamıyla tanımlanır. Enlemleri ve boylamları belirtmek için, haritaların ve yerküre modellerinin üzerine gerçekte var olmayan birtakım daireler çizilmiştir. Ekvatora paralel olarak geçtiği düşünülen sanal çemberlerden her birine paralel ya da enlem dairesi denir. 360 dereceye bölünmüş ekvator dairesinin derecelerinden her birini kuzey ve güney kutup noktalarıyla birleştirdiği düşünülen daire yaylarına da meridyen ya da boylam dairesi denir. Ekvatorda birbirinden uzakta olan meridyenler kutuplara doğru birbirine yakla- şarak tam kutup noktalarında birleşir. Bir noktanın enlemi, o noktayı Dünya’nın merke- ziyle birleştiren doğru parçasının ekvator düzlemiyle yaptığı açıdır. B ir noktanın boyla- mı ise o noktadan geçen meridyen yayının bulunduğu düzlem ile başlangıç meridyenin- den geçen düzlem arasındaki açıya eşittir. Londra’daki Greenwich Gözlemevi’nden ge- çen meridyen 1884’te uluslararası başlangıç meridyeni olarak kabul edilmiştir. Aynı para- lel ya da enlem dairesi üzerinde bulunan bütün noktaların enlemleri aynıdır. Aynı me- ridyen üzerindeki bütün noktaların da boy- lamları aynıdır. Enlem ve boylam belirli bir açıyı belirttiği için, derece, dakika ve saniye gibi açı birimle- riyle ölçülür. Bir noktanın enlemini belirtir- ken ekvatorun kuzeyinde ya da güneyinde olduğunu da belirtmek gerekir. Ekvatorun enlemi ٠٠, kutup noktalarımnki 90°’dir. Istan- bul kenti 41°02′ kuzey (genellikle 41°02’K olarak yazılır), güney yarıküredeki Sidney kenti ise 33°50′ güney (33°50’G) enlemin- dedir. B ir noktanın boylamı da başlangıç meridye- ninin doğusunda ya da batısında olduğu belir- tilerek ölçülür. Buna göre İstanbul 28°57′ doğu boylamında. New York ise 74° batı boylamındadır. Uçaklar ve açık denizde yol alan gemiler, yakınlarında konumlarını belirlemeye yaraya- cak sabit bir nokta olmadığı için, enlem ve boylamdan yararlanarak konumlarım belirler (bak. SEYİR). Bir yerin enlemi Güneş’in, yıldızların ya da A y’ın konumunu gözlemle- yerek bulunabilir. Ama böyle bir gözlemle boylamın bulunabilmesi için zamanın da tam olarak bilinmesi gerekir. B ir derecelik enlemin uzunluğu (bir derece- lik açının karşısına düşen yayın uzunluğu) yaklaşık 111 kilometredir. B ir derecelik boy- lamın uzunluğu da ekvatörda bir derecelik enlemin uzunluğuna eşittir; ama bu uzunluk kutuplara yaklaştıkça azalır ve kutuplarda sıfır olur.