Anadolu, Eskiçağ’da

Anadolu, Eskiçağ’da
Türkiye’nin, Boğazlar ve Ege denizi kıyısından doğuya,
Ermenistan Cumhuriyeti, İran ve Irak sınırlarına uzanan
Asya’daki bölümüne verilen ad. Eski Yunanlılar ve Ro­
malılar, Batı Anadolu’ya
Asya
adını vermişler, daha
sonra Anadolu’yu Asya kıtasından ayırdetmek için
Kü­
çük Asya
adı da kullanılmıştır.
Anadolu’ya Tarihöncesi dönemde yerleşildiği, Cila-
lıtaş devrinde tarım devriminin Anadolu’da ortaya çıktı­
ğı anlaşılmıştır. Bu dönemden kalma yerleşmeler ara­
sında günümüzdeki Siirt, Diyarbakır, Urfa, Tarsus, Mer­
sin, Çatalhöyük (Konya’nın güneydoğusunda), Hacılar
(Güneybatı Anadolu), vb. sayılabilir. Çatalhöyük’te
(yaklaşık İ.Ö. 7000-İ.Ö. 5600) 13 hektar büyüklüğün­
deki yerleşme yerinde elde edilen buluntular, gelişmiş
bir metal işleme ve din merkezi olduğunu ortaya koy­
muştur. Tunç devrinde Anadolu’daki yerleşme mer­
kezleri çoğalmış, Mezotopamya’dan gelen Asur tüc­
carları Anadolu’nun doğu ve orta kesimlerinde ticaret
merkezleri kurarak, bölgenin siyasal ve ekonomik öne­
mini artırmışlardır.
Hititler.
Anadolu’da kalıcı siyasal birlik, yaklaşık İ.Ö.
1750’de, orta yayladaki krallıklara boyun eğdiren Hint-
Avrupa kökenli Hititler konfedarasyonu tarafından sağ­
landı. Başlıca üyelerini Palalar, Luviler ve Hurrilerin
oluşturdukları Hititler, İ.Ö. 2000’den önce Anadolu’ya
girerek, yüzelli yıl içinde bütünlüğü sağladılar. Hattuşili
I (yaklaşık İ.Ö. 1650) döneminde Hitit Krallığı, Suri­
ye’nin kuzeybatı kesimine doğru genişlemeye başladı.
Evlatlığı Mursilis I (yaklaşık İ.Ö. 1620) döneminde, Fırat
vadisinin aşağı kesimlerine doğru yayılarak Babil’i işgal
etti (yaklaşık İ.Ö. 1600). Daha sonra krallıkta iç çekiş­
meler başladıysa da, Telibinu (İ.Ö. 1525’e d.) bütünlü­
ğü yeniden sağladı ve yaklaşık 70 yıl sonra, Hititlerin si­
yasal ve askerî gücünün ikinci büyük dönemi başladı.
Tuthalya Tin (İ.Ö. 1460’a d .) başlattığı bu döne­
min gerçek mimarı, Orta Anadolu’nun büyük bölümü­
nü yeniden ele geçirerek, Doğu Anadolu’ya, Suriye’ye
ve Mitanniler Krallığı’na boyun eğdiren Şuppiluliuma
(İ.Ö. 1371’e d.-İ.Ö. 1345’ed.)oldu. Hititlerin başarıla­
rı, çok geçmeden güneydeki Mısır’la çatışmalarına yo-
laçtı. Muvatallis (yaklaşık İ.Ö. 1289-İ.Ö. 1265) yöneti­
mindeki Hititler ile Ramses II yönetimindeki Mısırlılar
arasında Asi ırmağı kıyısındaki Kadeş’te yapılan (İ.Ö.
1299) savaşta, Hititler üstünlüğü sağladılarsa da, sonun­
da Ramses II ile Hattuşili III (yaklaşık İ.Ö. 1289-İ.Ö.
1265) arasında bir barış antlaşması yapıldı (İ.Ö. 1283).
O tarihten sonra Anadolu’da çalkantılar başladı ve batı
kesimdeki bağımsız halklar ayaklandılar. Bu arada, Ege
yönünden gelen ve “Deniz halkları” diye adlandırılan
toplulukların da Anadolu’ya girerek baştan sona aşma­
larıyla (Mısır’a kadar uzandılar), İ.Ö. 1200’de Hititlerin
Anadolu’daki egemenliği sona erdi.
Siyasal parçalanma.
Hitit devletinin çöküşünden sonra,
Anadolu’da yaklaşık beşyüz yıl boyunca siyasal bütün­
lük sağlanamadı. Arkeoloji buluntularından (yazılı bel­
ge çok azdır) anlaşıldığına göre küçük bağımsız krallık­
ların kurulduğu yarımadada, Asur orduları önce Gü­
neydoğu Anadolu’ya girip, sonra Toros Dağları ve Fırat
arasındaki bölgeyi ellerinde tutan 16 kadar Yeni-Hitit
krallığıyla çarpıştılar.
Dağlık Doğu Anadolu’da kurulan Urartu devleti de
İ.Ö. 743’te Asurlar tarafından yıkıldı. Sonra, Batı Ana­
dolu’da Friglerin, merkezi Gordion olan Frigya
(Phrygia) devletini kurmalarıyla (İ.Ö. 670’e d. ) bü­
tünlük yeniden sağlandı. Bu arada Lidyalılar da, merke­
zi Sardeis olan Lidya (Lydia) Krallığı’m kurdular. Asur’un
İ.Ö. 612’de, Babil’in İ.Ö. 539’da düşmesinden sonray­
sa Persler, Anadolu’ya girerek İ.Ö. 546’da Lidya kralı
Karun’u yendiler ve Anadolu’yu topraklarına kattılar.
Büyük İskender’in İ.Ö. 339’da Pers egemenliğine
son vermesinden ve İskender’in ölümünden sonra ye­
niden küçük krallıklara bölünen Anadolu, İ.Ö. 133’te
Roma egemenliğine girdi ve Romalıların Asya eyaletini
oluşturdu. Bölgenin sonraki tarihi için Bk. BİZANS İM­
PARATORLUĞU, OSMANLI İMPARATORLUĞU,
TÜRKİYE.