Akses, Necil Kâzım

Akses, Necil Kâzım
Türk bestecisi (İstanbul 1908). İlkokulda keman, ortaokulda Mesut Cemil Tel’den viyolonsel öğrenmeye başlayan Necil Kâzım Akses, Darülelhan’dayken Cemal Reşit’ten armoni dersleri aldı. İstanbul Erkek Lise- si’ni bitirip (1926), müzik çalışmalarını Viyana’da Devlet Müzik ve Temsil Akademisi’nin Viyolonsel ve Kuram bölümünde sürdürdü; besteci ve müzik eleştiricisi Joseph Marx ile çalıştı (1931). Akademi’yi bitirince İleri Kompozisyon bölümüne kabul edilip, Prag Devlet Konservatuvarı’nda Josef Suk ile yüksek besteleme çalıştı. Yurda dönünce (1934) Musiki Muallim Okulu’na biçimbilim ve ölçübilim öğretmeni olarak atanıp, okulun devlet konservatuvarı haline getirilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, Paul Hindemith ile birlikte Ankara Devlet Konservatuvarı’nı kurmakla görevlendirildi. Ankara Devlet Konservatuvarı müdürlüğüne (1948), Güzel Sanatlar genel müdürlüğüne (1949), İsviçre (1954) ve Almanya (1955) kültür ataşeliklerine, Devlet Operası genel müdürlüğüne (1958) getirildi. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Türkiye Cumhuriye- ti’nin “devlet sanatçısı” unvanıyla ödüllendirildi. Hacettepe Üniversitesi’nde ve Ankara Devlet Konservatuva- rı’nda öğretim görevliliği yaptı. 1992’de Sevda-Cenap And Müzik Ödülü’nü aldı. Büyük formlara ilgi duyan Akses’in partisyonları kalabalık, yüklü, kalın ve uzundur. Yapıtlarında tonal çerçevenin dışına pek çıkmamış, Türk makamlarından yararlanarak genellikle “modal” bir çoksesliliğin sınırları içinde kalmıştır. Önceleri halk müziğinin ritim ve ezgi öğelerine yapıtlarında yer veren sanatçı, sonradan yerel öğeleri kendi müziğinin içinde daha ustalıkla eriterek evrensel bir dile ulaşmıştır. Başlıca yapıtları: Prelüd ve Fügler (piyano, için, 1929), Mete (bir perdelik opera, 1934), Çiftetelli (orkestra için senfonik dans; Prag’da çalındı; Universal- Edition yayını, 1934), Minyatürler (piyano için yedi parça, İstanbul’da ve 27 Mayıs 1947’de Prag’da çalındı, Papajorjiu yayını, 1936), Itri’nin “Nevakâr”ı Üzerine Scherzo (büyük orkestra için, 1970), 50. Yıl Marşı (ses ve orkestra için, 1973), Senfonik Destan (soprano, koro ve orkestra için, 1973), İdil (solo viyolonsel ve orkestra için, 1980), Barış İçin Savaşisenfonik şiir, 1981), 4. Senfoni (1984), Hayır mı Evet mi? (ses ve piyano için lied, 1988).