SÖMÜRGE EDEBİYAT

Sömürge dönemi, XVII. yy’da Virginia ve Massachusetts’teki yerleşimlerle başlar., 17401ı yıllarda, dinsel bir canlandırmacılık olan «büyük uyanış»a ve bundan sonraki döneme kadar uzanır. İlk Amerikan edebiyatı, Püriten-kalvenc: öğretinin egemenliği altında olmasına rağmen, dini konularla sınırlı değildi. Dinsel yazılarla daha dünyevi olan vakayinameler, Yeni Dünya’nın fiziksel ve ruhsal güç gerektiren çevresini aşan olağanüstü bireylerin tarihidir. Bu ilk yazarlar, tarzı ve belagati saptadılar ve daha sonraki Amerikan edebiyatının başlı­ ca ilgi noktalarına önceden ışık tuttular. Amerika’ya yerleşen ilk kuşak vajizler, dinsel risalelerin, güncelerin yanı sıra kendi yükümlülüklerinin tarihini yazdılar. Önde gelen dinsel tartışmacılar John Cotton, Anne Hutchinson, Roger Williams ve john Winthrop’tur. Winthrop’un önce History of New England from 1630 to /649(1630’dan 1649’a Yeni Ingiltere Tarihi) adıyla yayınlanan Journals (Günce), bugün bile bellibaşlı tarihsel kaynaklardan biridir. Bunu, William Bradford’un History of Plimouth Plantation (Plimouth Tarım İşletmesinin Tarihi, 1856’da basıldı), Edward Johnson’ın History of New England (Yeni İngiltere Tarihi, 1654) ve Thomas Morton’ın saygısızlık ve müstehcenlik imalarıyla ötekilerden farklı olan New English Canaan’ı (Yeni İngiliz Vadedilmiş Ülkesi, 1637) izledi. Kalıcı edebi nitelikleri olan Güney tarihleriyse yüzbaşı JohnSmith’in The Generali Historie of Virginia’ sı (Virginia’nın Genel Tarihi, 1624) ve çok daha sonra William Byrd’ün History of the Dividing Line’lydı (Sınır Çizgisinin Tarihi – 1728’den sonra oluşturuldu ve yeniden üzerinde çalışıldı ama ancak 1841’de basıldı). Püriten yazarlar dinsel ve öğretici temalara yöneldiler. Amerika’da basılmış ilk kitap Bay Psalm Book: The Whole Book of Psalmes Faithfully Translated in to English Metre’d\r (Köy İlahi Kitabı: İngiliz Veznine Sadıka Kalınarak Çevrilmiş Eksiksiz İlahi Kitabı, 1640), Püriten yaklaşımı sürdürdü. Bu arada, gerçekten başarılı ve biraz da az katı, daha az Püriten bir vurguyla yazılmış şiirler, The Tenth Muse Lately Sprung Up in America’y\ (Amerika’da Bu Yakınlarda Ortaya Çıkan Onuncu Müz, 1650) yazan anne Bradstreet’ten ve şiirleri 1939’a kadar keşfedilmeyen Edward Taylor’dan geldi. Püriten dini inancına geçiş deneyimini tanımlayan ruhani otobiyografiler, püriten mizacına daha uygundur: Thomas Shepard’ın The Sincere Convertü (Gönülden Din De­ ğiştiren, 1640) bunların ilklerindendir. Jonathan Edwards’in ilk kez 1765’te, ilahiyatçı Samuel Hopkins’in 8Life of the Rev. J. Edwards’inda (Peder J. Edwards’in Hayatı) yayınlanan Personal Narrative’iyse (Kişisel Öykü), sonunculardandır. Sömürge döneminin hatırlanmaya değer yapıtları, Yeni Dünya’daki hayat koşullarını tasvir ediyordu. Kızılderililer eline esir düşenlere ilişkin öykülerin ilki ve en iyi bilineni, Mary Dowlandson’un Captivity and Restauration’ udur (Esaret ve Kurtuluş, 1862). Günceler arasında, Sarah Kemble Knight’ın at sırtında Boston’dan New York’a yaptığı seyahatin öyküsü ve Samuel Sewalhn günceleri (1673 ile 1729 arasını kapsarlar), sömürgelerdeki hayatı betimler. Püriten edebiyat idealiyse en iyi biçimde Cotton Mather’in devasa kilise tarihi olan Magnalia Christi Americana, or the Eccslesiastical History of New England from its first Planting in the New Year 1620; :into the Year of our Lord 1698′ iyle (Magnalia Christi Americana, ya da 1620 Yeni Yılındaki ilk Ekimden Efendimizin Yılı 1698’e kadar Yeni İngiltere’nin Kilise Tarihi, 1 702) özetlenir. Bu özet, çok aşırı bir belagatle Amerika’yı ve onun dindar Püriten önderlerini yüceltir. Aynı biçimde yoğun bir dindarlık, Jonathan Edwards’in XVIII. yy. başlarındaki yazılarına da egemendir. Edwards, ruhani otobiyografisinin yanısıra, her ikisi de John Locke’un felsefesini içine almaya çalışan A Treatise Concerning Religious Affections (Dini Sevgi Üzerine İnceleme, 1746) ve Freedom of the Will (İrade Özgürlüğü, 1754) ile ve şimdiye kadarverilmişen ünlü cehennem ateşi vaazı olan Sinners in the Hands o f an Angry 408 ABD (EDEBİYAT) God (Gazaba Gelmiş bir Tanrının Elinde Günahkarlar, 1714) ile de tanınır. Genç Benjamin Franklin de Edwards ile aynı dönemde yazdı. Bonifacius, or Essays To Do G o o d u (Bonifacius, ya da iyilik Yapmak Üzerine Denemeler, 1710) gibi yapıtlardan edindiği özdeyiş niteliğindeki bilgeliği de büyük ölçüde içeriyordu. Aynı biçimde Franklin, Autobiography sinde (Otobiyografi) de, Püriten ruhani otobiyografi yazarlarına özgü biçimde, insanın eylemleri konusunda duyduğu kaygıyı yansıtıyordu