BOYA BİTKİLERİ

Aim. Pflanzen für Farbenittel, Fr. Plantes de teinture, peinture (etc.), İng. Plants for paints. Boyacılıkta kullanılan bitkiler.

Boya bitkilerini iki grupta toplayabiliriz:

a) Memleketimizde yetişenler, b) Tropik bölgelerde yetişenler. Memleketimizde boyacılıkta kullanılan bitkilerin sayısı hayli yüksektir. Bunlar arasında en önemlileri şunlardır:

1. Cehri (Rhamnus tinctoria): Orta Anadolu’da yetiştirilir. Vatanı Akdeniz bölgesidir. Sarı renkli olan cehri boyası bitkinin meyvelerinden elde edilir. Cehri boyasında “Quersetin ve Rhamnetin” adlı flavon türevleri vardır. 2. Kök boya( Rubia ünctorum): Orta ve Batı Anadolu’da çok yetiştirilir. Bitkinin kökünde “alizarin ve parparin” boyaları bulunur. Eski Türk halılarının kırmızı rengini veren kök boyasıdır.

3. Çivit otu (İsatis tinctoria): Vatanı Ön Asya ve Avrupa’dır. Mavi renkte olan çivit boyası bitkinin yapraklarından elde edilir.

4. Havacıva otu (Allkanna tinctoria): Vatanı Akdeniz bölgesi olan kırmızı renkteki alkanna boyası bitkinin köklerinden çıkarılır. Bunların dışında ceviz kabuğu, ayva tohumu, safran çiçeği de boya bitkilerindendir.

Tropik boya bitkileri:

1. İndigo ağacı (İndigofera tinctoria): Vatanı Hindistan’dır. Kırmızı renkte olan indigo boyası bitkinin yapraklarından elde edilir.

 2. Bakkam ağacı (Haemotoxylon campec- hianum): Vatanı tropik Amerika’dır. Odunundan mâvi renkli olan hematoksilin boyası çıkarılır. Hematoksilin bilhassa sitolojik preparatların boyanmasında kullanılır.

3. Kına ağacı (Lawsonia inermis-Lythra- ceae): Vatanı Güney Asya ve Avustralya’dır. Kına boyası, bitkinin yapraklarından ve dal kabuklarından elde edilir. Kına Hindistan’da ipek ve deri boyası olarak kullanılır. Şark memleketlerinin çoğunda parmak ve saç boyası olarak kullanılmaktadır. Deri hastalıklarında derinin mukâve- metini arttırıcı gücü yanında, mantarların üremesini durdurucu etkisi (kına ve lavson maddesi) de vardır. Ticârette esmer ve yeşil kına çeşitleri mevcuttur. Tabiî olanı esmer renklidir.

4. Kınakına ağacı (Cinchona-rubiaceae): Vatanı Güney Amerika (Peru, Bolivya)dır. Daha çok 3 türü esmer kınakına (C. officinalis), kırmızı kınakına (C. succirubra), sarı kınakına (C. ca- lisaya) kullanılır. Tedâvide kullanılanı kırmızı olanıdır. Genç dallarının kabukları kullanılır. Mîdevî, kuvvet verici, iştah açıcı etkileri yanında kinin ile berâber sıtmaya karşı ve gripal hastalıklarda kullanılabilir