BREZİLYA

DEVLETİN ADI Brezilya Fedaratif Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ…………………………..:…………….Brasilia

NÜFÛSU……………………..:……………….153.322.000

YÜZÖLÇÜMÜ………………….. ……..8.511.965 km2

RESMÎ DİLİ……………………………………Portekizce

DÎNİ………………………………Hıristiyanlık (Katolik)

PARA BİRİMİ…………………………………….Cruzado
G,üney Amerika’nın doğusunda yer alan bir devlet. Güney Amerika’nın en kalabalık ve en büyük ülkesidir. Dünyânın yüzölçümü bakımından beşinci, nüfus bakımından sekizinci büyük ülkesidir. Güney Amerika’nın yarısı kadardır. Doğusunda Atlas Okyanusu olup bu okyanusta 7250 km kadar bir kıyıya sâhiptir. Ekvador ve Şili hâriç Güney Amerika’daki bütün ülkelerle komşudur.

Târihi

21 Nisan 1500 yılında Portekizli bir gemici olan Pedro Alveras Cabrol, Hindistan’a gidiyorum zannıyla Güney Amerika’ya ayak bastı ve ülkeyi Portekiz kralı adına zaptettiğini ilân etti. 1530 yıllarında Martin Alfonso de Sousa liderliğindeki bir keşif gezisi esnâsında, stratejik noktalar olan yerlere, Rio de Janerio ile bir yd sonra da bugünkü Santos şehrinin banliyösü olan Sao Vicente şehirlerini kurdular. Piratiningo şehri de, 1532 ydında Sao Vicente yakınlarında yüksek bir bölgede kuruldu. Portekizlerin İspanya hâkimiyetine girdiği 1580’den 1640 târihine kadar Brezilya bir İspanya sömürgesi oldu. 1640’ta Portekizliler Brezilya’yı tekrar ele geçirdiler. Hükümet merkezi 1763’te Salvador’dan Rio de Janerio’ya taşındı. Zîrâ burası coğrafî ve stratejik bakımdan merkez olmaya daha uygundu. 1698 yılında Sao Paulo’da bol miktarda altın bulundu. Daha sonra iç kesimlere Amazon havzasına yapılan keşif gezileri sonucu altından başka mâdenler de bulundu. Bölgede çeşitli feodal gruplar ortaya çıktıysa da fazla yaşamayıp yeniden birlik sağlandı. 1572 yılında Brezilya’yı yönetim bakımından Salvador ve Rio de Janerio’dan ibâret olmak üzere ikiye ayıran sistem, 17. yüzyıl çeyreğine kadar devâm etti.

On altı ile on yedinci yüzyılda İspanyollar, İngilizler, Fransızlar ve Almanlar zaman zaman bu bölgeyi ele geçirmek istedilerse de muvaffak olamadılar. 1807’de Portekiz’in Napolyon Bonapart tarafından işgâl edilmesi üzerine kral ailesi ve devletin bâzı ileri gelenleri Brezilya’ya kaçtılar ve ertesi sene hükümet merkezini Rio de Janerio’da kurdular. Bu esnâda Brezilya’nın nüfûsu 2.500.000 olup, bunun 400.000’i beyaz 1.300.000 zenci ve 800.000’ini yerli halk teşkil ediyordu. Zenciler büyük şekerkamışı çiftliklerinde ve mâdenlerde çalıştırılmak üzere 1538 yılında Afrika’dan köle olarak getirilmişlerdi. 1819’da Napolyon’un Avrupa devletlerine yenilmesi üzerine Portekiz kralı, yeğeni Don Pedro’yu, Brezilya Genel Vâlisi bırakarak Portekiz’e geri döndü.

1822’de Portekiz parlamentosu ilk koloni statüsüne geri dönmek isteyince, Brezilyalılar, Don Pedro Jose Boni Facia de Andrada Silvan’ın liderliğinde bağımsızlık hareketlerini başlattılar ve 7 Eylül 1822’de bağımsızlıklarım îlân edip, 1824’te liberal bir anayasa kabul ettiler. Düzensiz savaşlardan sonra Portekizliler Brezilya’nın bağımsızlığını kabûl etmek zorunda kaldılar. Brezilya 1889 yılına kadar krallıkla idâre edildi. Lâtin Amerika’da en uzun süre krallıkla idâre edilen tek ülke Brezilya idi. 1831 yılında Don Pedro, oğlu İkinci Doıı Pedro’ya tahtı terk etmek zorunda bırakıldı. İkinci Don Pedro zamânmda modern Brezilya’nın temelleri atıldı. 1888’de 800.000 köylüye hürriyet verildi. 1889’da kansız bir darbe ile krallık idâresi yıkılarak cumhuriyet idâresi kuruldu. 1914’te siyâsi birliği temin eden Brezilya, bütün dünyâ ülkeleri tarafından tanındı. İstikrarsız bir ülke olup, sık sık anayasa değişiklikleri ve ihtilâller olmaktadır.

Fizikî Yapı

Brezilya’nın en kuzey ve güney noktası arasındaki noktayla doğu ve batı noktaları arasındaki mesâfe hemen hemen birbirine eşittir (4225 km). Genel olarak yüzey şekilleri iki geniş kategoride incelenir.

1. Kuzeyde Amazon Nehri havzasının, batıda Parana ve Paraguay nehri sisteminin geniş düz ovaları.

2. Doğudaki Brezilya yüksek yaylaları ve kuzeyindeki Cuiana yaylalarıdır. İki geniş nehir sistemi, iki yüksek dağlık bölge arasında sınırsız bir hal alır. Hemen hemen bütün Brezilya’nın yarısından fazlası deniz seviyesinden 200 metreden az yüksek yerler olmasına rağmen, nüfûsunun hâkim kısmı daha ziyâde yüksek yerlerde bulunur. Ülkenin hemen hemen % 4’ü deniz seviyesinden 900 m yüksekliğin üzerindedir. Brezilya’nın en yüksek dağı Pico da Bandeira olup, 2890 m’dir.

Akarsular: Büyük Amazon Nehri dünyânın en geniş ve çok su taşıyan nehridir. Peru’da And Dağlarının doğusundan çıkar ve Brezilya ovaları içinde akar. Atlas Okyanusundan Peru içlerine kadar nehir taşımacılığına elverişlidir. Denize döküldüğü yerde muhtelif kanallar ve birçok adalar meydana getirir. En büyük ada Marajo Adası olup, 26 km2dir. Amazon’un önemli kolları, Tocantins, Araguaia, Xingu ve Topajostur. Diğer önemli nehri, Parana Nehridir.

Göller: Brezilya’da iki önemli göl vardır. Bunlar Lagoa dos patos ve Lagoa’dır.

İklim

Genel olarak Brezilya’nın iklimi her tarafta aynı olduğu zannedilirse de, ülkede çeşitli iklim farklılıkları görülür. Brezilya’da görülen en yüksek sıcaklık kuzeydoğu alçak bölgelerinde kaydedilmiştir. Burada absorbe edilen yüksek miktardaki güneş ışınları, sıcaklığı 38°C’ye kadar yükseltir. Kuzeyde Amazon Havzasında elde edilen sonuçlara göre senenin çoğu nemli ve sıcak geçmektedir. Yıllık yağış ortalaması 2000 mm’dir. (Bkz. Amazon Havzası) Kuzeydoğu sâhilleri tropikal nemli bir iklime sâhip olup, kışla berâber gelen yağışlı mevsim (mayıstan ekime kadar) kuzey sâhillerine soğuk hava getirir. Kuzeydoğudaki nemli bölgelerin iç kesimleri çöldür. Brezilya’nın kuzeydoğusunda Ser- tao denilen sürekli kurak bölgelerde kaktüs ve diğer bitkiler bulunur. Amazon bölgesi hâriç yaz mevsimi yağışlı mevsimdir. Senenin geri kalan zamanında hava normal geçer. Genelde sâhilden içeri gittikçe yağışlar artar. Ancak nemli yağmur getiren sert rüzgârlar, iç kısımlara gittikçe dağ engelleriyle karşılaşır. Sao Paulo’nun tam güneyinde İtapanhau bölgesinde Serra do Mar bariyeri (seti) senede 4500 mm yağmur düşmesine sebeb olur. İklim şartlarını kontrol eden en önemli faktör, yüksekliktir. Çünkü ortalama 300 m yükseklik için yaklaşık 1,8°C sıcaklık düşer. Bu sebeple 20° güney enleminde yer alan ve 850 m yükseklikteki Belo Norizonte şehrinde yıllık sıcaklık ortalaması 20°C’dir. Güney Brezilya’daki 900 metre yükseklikteki platolarda çoğu zaman kar yağmaktadır.

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Bitkiler genellikle iklim ve toprak durumuna sıkı sıkıya bağlıdır. Brezilya bitkileri üç grupta incelenir. Ormanlar: Hemen hemen Brezilya’nın yarısı ormanlarla kaplıdır.

Ormanlar dört ana grupta toplanır: Selva, mata, araucaris, caatinya. Amazon Havzasında yer alan ekvatoral sığ yağış ormanlarındaki ağaçlara “selva” denir. Dünyânın en büyük tropikal yağışlı ormanlarıdır.

Zirâat terimleri arasında çok mânidar bir terim de Doğu Brezilya’nın tropikal, yapraklarının yarısını döken “mata” tâbiridir. Bu ormanlar Brezilya’da iyi toprağın, humusun ve geniş çiftliklere müsâit yerlerin bir sembolüdür. Bu ağaçlar kesilerek zirâat için organik bakımdan zengin topraklar elde edilmektedir. Brezilya’nın güney yüksek dağlarındaki ormanlarda bulunan “araucaria” ağacı, Brezilya’da inşaat kerestesi olarak çok kullanılır. Bilhassa hızla gelişen şehirlerde dökülen betonlara şekil vermek için, yapı malzemesi olarak kullanılmaktadır. Ancak çok fazla kesim yapıldığı için tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Caatinga denilen dikim- li orman, ülkenin kuzeydoğu bölgesinde bulunur. Burada Lokustlar ve çöl bitkileri bulunur.

 

Savanlar: Genel olarak otluklar bakımından Brezilya’nın merkez kısmının büyük bir bölümünü kaplar. Brezilya’nın yeni başşehri Brasilia bu savan bölgesinde kurulmuştur. Kuzey Amerika’daki çayırlar kadar bir münbit arâzi değildir. Otlaklar: Campos denilen otlakların başlı- caları Brezilya’nın güneyinde ve bâzı iyi sulanan merkez platolarda yer alır. Amazon bölgesinde de otlak arâziler bulunur. Brezilya’da hayvanlar, bilhasa balıklar, kuşlar ve böcekler yönüyle çok farklılıklar gösterir. Asya, Afrika hattâ Kuzey Amerika ile mukâyese edilirse Brezilya’da bâzı büyük memeliler bulunmamaktadır. Kuzeydeki ormanlar hayvanlar bakımından, bilhasa maymun ve kuşlar bakımından zengindir. Balık gibi bâzı hayvanlardan ticârî olarak istifâde edilir. Böcekler tarım için ciddî tehlike arz etmektedir. 200 çeşitten fazla zehirli yılan mevcuttur. Ancak yılanlar nâdir olarak meskun yerlerde görünmektedir. Birçok vahşî hayvanlar avlanmak sebebiyle ortadan kaybolmuşlardır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Nüfus: Brezilya, sosyal bünyesi bakımından çok büyük farklılıklar arz eder.Güney kesimleri, daha fazla şehirleşmiş, daha fazla (tarım dâhil) sanâyileşmiş ve siyâsî ve sosyal ağırlığa sahiptir.

Kuzey ve kuzeydoğu kesimleri ise, kırsal bölgeler olup, daha ziyâde aristokratlaşmıştır. Bu sebepten dolayı târihçiler Brezilya’dan bahsederlerken, kuzey ve kuzeydoğudaki an’anevî zirâatle meşgul olan aristokrat sınıfla, güney kesimindeki sanâyileşmiş demokrat sosyal sınıfı birbirinden ayırırlar. Brezilya’da nüfus artışı çok fazladır. Yirminci asrın sonlarında dünyânın en kalabalık ülkelerinden birisi olacağı tahmin edilmektedir:

Brezilya nüfûsu 4 etnik gruptan meydana gelmektedir: Yerli Kızılderililer, Kolonici Portekizliler, Afrika zencileri ve 1850’den beri Avrupa ve diğer memleketlerden gelen göçmenlerdir. Nüfus sayı mı kayıtlarına göre nüfûsun % 62’si beyazlar, % 11’i zenciler, % 27’si kahverengi derililerden meydana gelir. Ancak farklı ırklar arasında evlenmeler sebebiyle melez halk artmaktadır. Brezilya’ya dışardan oldukça fazla göç yapılmıştır. Hâlen Brezilya’da 300.000 insan, Portekiz doğumlu olarak yaşamaktadır. 1875 ile 1960 yılları arasında Brezilya’ya 5 milyon Avrupalı göç etmiştir. Halkın % 90’ı Roma Katolik mezhebine mensuptur. % 5 civârmda Protestan bulunur. Brezilya’da diğer bir dînî grup, Ruhçular (Spiritualist- ler)dır. Bunların 2 binden fazla toplantı yerleri vardır. Ailede baba hâkimdir. Ancak son zamanlarda bu hâkimiyet zayıflamıştır. Resmî dili Portekizcedir. Brezilyalılar yazın ve havanın normal olduğu , kış günlerinde sokağa dökülürler. Evlerini açık, ancak gölgeli yerlere binâ ederler. Müzik ve samba halkın çok fazla rağbet ettiği oyunlardır. Sporun her çeşidi yapılmaktadır. Bilhassa futbolda dünyâda söz sâhibidir. 1958, 1962 ve 1970.yıllarında Dünyâ Kupasını kazanmıştır. Nüfûsun bir kısmı sâhildeki yerleşim merkezlerinde toplanmıştır. En önemlileri Sao Paulo ülkenin eski başşehridir. Yeni kurulan başkent Brasilia, Salvodor, Pârto Alegre diğer önemli şehirlerdendir.

İdâre: Brezilya 22 eyâletten meydana gelen federal bir cumhuriyettir. Başkanlık sistemi ile yönetilir. Parlamento, Senato ve Millet Meclisinden meydana gelir. Her eyâletten 3 senatör 8 yıllığına, millet vekilleri 4 yıllığına seçilirler. Eyâletlerde ayrıca halk tarafından seçilen bir vâli ve bağımsız yargı organları bulunur. Okur-yazar 18 yaşını doldurmuş her Brezilyalının oy kullanması mecbûridir. Erler oy kullanamaz. 67 yaşından büyük olanlar için de oy kullanmak mecbûri değildir. Vergiler eyâletler tarafından toplanır.

Eğitim: Okuma-yazma bilmeyenlerin oranı bâzı kırsal bölgelerde çok yüksektir. Sao Paulo, Rio Grande do Sul, Minas Geraıs’de ise düşüktür. Anayasada eğitim için devlet gelirlerinin % 10’u ayrılmıştır. İlköğretim mecbûridir. Üç çeşit ilkokul vardır. Yaygın olanı devlet ilkokulu olup, eyâlet yöneticileri tarafından idâre edilir. İkincisi belediye okulları, üçüncüsü de özel ilkokullardır. İlkokul 4 senedir ve 7 veya 8 yaşında öğrenci kabûl eder. Ortaokullar Kuzey Amerika’daki ortaokullara benzetilmektedir. Brezilya’da ilk üniversite 1920’de kurulmuştur. Bununla berâber 20. yüzyılda da dikkate değer gelişmeler olup yeni üniversiteler de kuruldu. Bâzı üniversiteler kilisenin kontrolü altındadır. En büyük üniversitesi Brezilya Üniversitesi olup, Rio de Janerio’dadır.

Ekonomi Brezilya ekonomisi İkinci Dünyâ Savaşından sonra kısa bir duraklama göstermesine rağmen, sonradan büyük bir gelişme göstermiştir. Ancak enflasyon %’si bakımından dünyâda en ileri ülkeler arasında olup, binli rakamlara ulaşmıştır. 1967 ve 1986 senelerinde olmak üzere iki kere para birimi değiştirilmiştir.

Tarım: Brezilya, sanâyisinin gelişmesine rağmen, genel olarak tarım ülkesidir. Ekilen arâzinin yarıdan fazlası gıdâ ürünleri olmasına rağmen yine de gıdâ ihtiyâcının bir kısmını dışardan ithal etmektedir. Brezilya dünyânın en büyük kahve üreticisi ve ihracatçısıdır. Ancak bu kahve Amerika kıtasındaki ülkelerin ihtiyâcmı ancak karşılamaktadır. Pamuk üretimi de gelişmiş olup, kahve ile birlikte döviz kaynağını teşkil etmektedir. Şekerkamışı ve kakaonun da az bir kısmını ihraç etmesine rağmen, büyük bir kısmını iç tüketim için kullanmaktadır.

Değerli kerestelik ağaçlar, pirinç, tâze fasulye, pamuk, kahve, şekerkamışı, kakao ve mısır başlıca ürünleridir. Ülkenin bâzı yerlerinde az miktarda portakal, muz, yerfıstığı, tütün, elyaf ve bazı sebzeler yetiştirilir. Brezilya sığır yetiştiriciliğinde, dünyânın önde gelen ülkelerindendir. Çiftliklerde bol miktarda et için sığır yetiştirilir.

Brezilya’da zirâat iki gruba ayrılır: 1. Rio de Janerio’nun kuzey kısımlarında iptidâi usullerle yapılan zirâat; 2. Ülkenin güneyinde daha çok modern âletlerle yapılan zirâattır.

Ormancılık ve balıkçılık: Brezilya’da ormanlardaki araucaria ağaçları kerestecilikte yaygın olarak kullanılmaktadır. Amazon ormanlarındaki ormanlar, yeni yeni üretime girmektedir. Balmumu, kabuklu bitkiler, zamk ağacı, pazarlanabilir orman ürünleridir. Ancak bu bitkilerin hiçbiri henüz pazarlama ortamına girmemiştir. Orman ürünleri aynı zamanda tıp sahasında da kullanılır. İpeka şurubu, kokain, afyon vb. uyuşturucular bu tip orman ürünlerinden elde edilir. Balıkçılık gün geçtikçe artmakta ve ülke ekonomisine büyük katkıda bulunmaktadır.

Sanâyi: Son yıllarda Brezilya mâmul sanâyi ürünleri ihrâcatı, tarım ürünlerinden daha fazla olmuştur. Sanâyide elektrik ve enerji açığını önlemek için dünyânın en büyük hidroelektrik santralını kurmuştur. 1976’da başlanılan bu İtaipu Barajı 1980’de tamamlanmış olup senede 100 milyar kilovvatt/saatten fazla elektrik enerjisi üretebilmektedir. 1977’de Almanlarla teknik işbirliği yapılarak nükleer santraller işletilmeye başlanmıştır. Demirçelik, dokuma, kâğıt, cam, tekerlek, plastik vb. imâlinde fabrikalar kurularak, kendi kendine yetecek hâle gelmektedir. Yıllık çelik üretimi 20 milyon tona ulaşmıştır.

Mâdenler: Brezilya zengin mâden yataklarına sâhiptir. On sekizinci yüzyıldan îtibâren zengin altın, elmas mâdenleri bulunmuştur. Brezilya aynı zamanda dünyânın en bol demir rezervlerine sâhiptir. Amapo bölgesinde bol miktarda manganez çıkarılır. Salvador yakınlarında petrol bulunmuştur. Brezilya’da çok az kömür yatakları bulunur. Dışardan ithal yolu ile açığını kapatır.

Ulaşım: Brezilya’nın ulaşım güçlüğü önemli meselelerdendir. Coğrafî yapısından dolayı modem kara yollarının kurulması gecikmiştir. Yeni yeni ulaşım gelişmekte ve modern hava limanları kurulmaktadır. Amazon nehri ve kollan üzerinde gemicilik ve taşımacılık ileri bir seviyededir.