CEVİZ AĞACI (Juglans regia);
Ceviz ağacının yetişmesine en uygun yerler; serin olması yanında, kireçli, kumlu ve çakıllı toprağa sahip yerlerdir. Bu şartları taşıyan yerlerde yetiştirilen ağaçların meyveleri iri ve dolgun olur.
Aim. Nussbaum (m), Fr. Noyer (m), İng. Walnut tree. Familyası: Cevizgiller (Juglandaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Hemen hemen her yerde, bilhassa Akdeniz bölgesinde. Nisan-mayıs aylarında çiçek açan, ortalama 18-20 m yüksekliğinde, tek evcikli bir ağaç. Gövdeleri silindirik, kalın ve saplı bir bitki. Erkek çiçekler evvelki senenin dalları üzerinde, çok çiçekli, uzun, silindirik ve sarkık durumlar hâlin- dedir. Dişi çiçekler ise o sene gelişen dalların ucunda ya tek veya 2-4 tânesi bir arada olmak üzere küçük durumlar meydana getirirler. Meyveleri etli ve yeşil renklidir. Olgunlaşınca yeşil kabuk dökülür. Bir tek tohum taşır. Yenen kısım, ceviz içi olarak bilinen, sert kabuğu içindeki girintili olan çenekleridir.
Kullanıldığı yerler: Ceviz ağacının kullanılan kısımları ağacın gövdesi, yapraklan, tohumları ve tohumlarından elde edilen yağı, meyve ve dal kabuklarıdır. İlâç yapımında kullanılmak üzere yapraklar tamâmen olgunlaşmadan haziran-tem- muz aylarında toplanır, gölgelik ve havadar bir yerde kurutulur. Ceviz meyvesinin yeşil kabuğu ve yapraklarında tanen, uçucu yağ ve juglon isimli acı bir madde bulunmaktadır. Juglon, cevizin yeşil kısımlarında tabiî olarak bulunmaz. Ancak tabiî olarak bulunan alfa hydrojuglon’un oksidasyonu ile teşekkül eder. Ceviz içi yağ bakımından zengindir. Ceviz yağı, ceviz içinden sıkma ile elde edilir. Açık sarı renkli, çabuk kuruyucu, tatlı, lezzetli ve hoş kokulu bir yağdır. 4°C’de kısmen katılaşır. Ceviz yaprağı tedâvi sahasında kabız giderici, kuvvet verici ve kan temizleyici olarak, gargara ve banyo hâlinde kullanılır. Gerek yapraklar ve gerekse tâze meyve kabuğu memleketimizde çok kullanılan bir boya maddesidir. Bilhassa mensucât sanâyiinde yün, bununla muhtelif renklerde bo- yanabilmektedir. Ceviz yağı kıymetli bir yemeklik yağıdır. Fakat çok pahalı olduğundan yemeklik olarak kullanılmaz. Çok çabuk kuruyan bir yağ olduğundan, ikinci presyon yağı boyacılıkta kullanılır. Ceviz kütüğü mobilyacılıkta değerlidir. Bu sebepten çok yavaş büyüyen bir ağaç olan cevizin kesim ve satışı Tarım ve Orman Bakanlığınca ayarlanmaktadır.
Yetiştirilmesi: Serin, kireçli, kumlu ve çakıllı topraklarda iyi netîce verir. Ceviz ağaçları, tohum ve aşı ile çoğaltılır. Tohumla üretilen fidanlar 5-6 cm kalınlaştığı bir zamanda aşılanır. Aşılanan fidanlar bir yıl geçtikten sonra, ceviz bahçelerine 12- 15 metre aralıklarla dikilir. Ceviz fidanları, fazla budanmaz. Yalnız birbirine karışmış, üstüste binmiş kötüleşmiş ve kurumuş dallar budanır. Ceviz fidanlarının toprağı temiz tutulur. Kış enâsında veya mahsul kaldırıldıktan sonra bir örtü bitkisi yetiştirilir. Yeşil gübre olarak ilkbaharda toprağa verilirse iyi olur. Ceviz fidanlarına, istenen yükseklikte budama yapılarak boy verilir.
Meyve hasadı işine, dıştaki yeşil kabuğun çatlaması ve meyvelerin yere düşmeye başlamasıyle başlanır. Cevizler dallara hafif sırıklarla vurulmak sûretiyle toplanır. Tâze olarak sarf edilecek turfanda cevizlerde ise, yeşil kabuğun çatlaması beklenmez. Cevizler içlerini doldurunca çırpılarak düşürülür ve dıştaki yeşil kabuklar temizlenerek tâze olarak sarf edilir.