MUSTAFA BEHCET EFENDİ;
MUSTAFA BEHCET EFENDİ
Osmanlı Devletinde modem tıbbın kurucularından. 1774’te İstanbul’da Eyüpsultan’da doğdu. Hâcegândan Mehmed Emîn Şükûhî Efendinin oğlu olup, Üçüncü Mustafa Han devri hekimbaşılarından Büyük Hayrullah Efendinin kızı tarafından torunudur. Yine hekimbaşı Abdülhak Mollanın ağabeyi, şâir Abdülhak Hâmid’in amcasıdır.
Süleymâniye Tıp Medresesini bitiren ve hekim olan Mustafa Behçet Efendi, birkaç yabancı dil öğrenerek bu dillerdeki tıp kitaplarından tercümeler yaptı. 1800’lerde bir fizyoloji kitabı ile Bouffon’un Histoire Naturelle adlı eserini Türkçe’ye tercüme etti. Bu faaliyetleri o devir OsmanlIlarında hâkim olan tıp ve biyoloji anlayışı dışına çıkma temâyülü gösteren ilk çalışmalar oldu. 1803’te Mes’ûd Efendinin yerine hekimbaşı tâyin edildi. Hacca giden Müslümanlar için sağlık rehberi niteliğindeki Tertîb-i Eczâ adlı esere bir bölüm ekleyerek, 1817 yılında Türkçe basılan ilk tıp kitabını ortaya koydu. Mustafa Behçet Efendi, 22 Aralık 1826’da Sultan Birinci Mahmûd Hana, yeni kurulan ordunun hekim ve cerrah ihtiyâçlarının karşılanması için, bir tıp okulu açılmasını teklif etti. Teklifinin uygun bulunması üzerine, 14 Mart 1827’de Şehzâde- başı’nda yeniçerilerden boşalan Tulumbacıbaşı konağında Tıphâne-i Âmire ve Cerrahhâne-i Âmire adlı iki bölümü bulunan bir tıp okulu açıldı. Okulun Tıphâne bölümünde İtalyanca, Cerrahhâne bölümünde Türkçe öğretim yapılıyordu. Mustafa Behçet Efendi, bu okulun nâzırlığma tâyin edildi. O sıralarda mikrobu henüz keşfedilmemiş olan kolera hakkındaki epidemiyolojik müşâhadelerini 1831 yılında yayınladı. Bilhassa epidemilerin çıkış noktası hakkındaki gözlemleri dikkati çektiğinden, bu risâlesi Almanca’ya tercüme edildi.
Jenner’in Aşı Risâlesi’ni, Yukan’m Ameliyât- ı Tıbbiye’sini, Bume’nin Hikmet-i Tabiiyye’sini Türkçe’ye tercüme eden Mustafa Behçet Efendi, Risâle-i Rûhiye’yi yazmış ve Bouffon’un Mârifeti Arz ve Tercüme-i Hayvânât adlı eserlerini dilimize kazandırmıştır. Yine Risâle-i İllet-i Ef- renc de tıpla ilgili tercüme eserlerindendir. Avrupa dillerinin yanında Arapçayı da çok iyi bilen Mustafa Behçet Efendi, Mısır ulemâsından Şeyh Abdurrahmân Cebertî’nin Mazhar-üt-Takdîs bi- Hurûc-i Tâifet-iI-Fransis adlı, Fransızların Mısır’ı işgâlini anlatan eserini de Türkçe’ye tercüme etti.
Üçüncü Selim ve İkinci Mahmûd Han zamâ- nında iki defâ hekimbaşılık yapan Mustafa Behçet Efendi, 1832 yılında vefât ederek Üsküdar’daki Nasûhî dergâhına defnedilmiştir.