EBÛ MA’ŞER BELHÎ

EBÛ MA’ŞER BELHÎ; Bağdat’ta yetişen büyük
astronomi âlimi. İsmi, Ca’fer bin Muhammed
bin Ömer el-Belhî’dir. 785 (H.169) senesinde
Belh’te doğduğu, kaynaklarda zikredilmekteyse
de bu târih kesin değildir. Batı ilim dünyâsında Albumasar
ismiyle meşhur oldu. 886 (H.272) senesi
Mart ayının sekizinde Vasıt şehrinde vefât etti.
Ebû Ma’şer, ilk İlmî çalışmalarını İran Târihi,
Horasan’da konuşulan yerli diller ve Hint kültürü
üzerinde yaptı. Hadis ilminde büyük âlimler arasında
yer aldı. İlim öğrenmek için gittiği BağBağdat’ta
astronomi ilmine yöneldi. Bıkmadan, yorulmadan
yaptığı çalışmalar ve hırsı sâyesinde
devrinin en büyük astronomları arasına girdi. Astronomi
alanındaki çalışmalarında hocası Sened
bin Ali’nin eserlerinden faydalandı.
Ebû Ma’şer, büyük âlim Bettânî ile aynı zamanda
yaşamıştır. Eserleri Avrupa’da astronomi ve
matematik ilimlerinin gelişmesinde derin etkiler bıraktı.
Kendi adıyla anılan meşhur hesaplama metodu,
asırlar boyunca astronomi ilimleri sâhasında
temel mürâcaat noktası oldu.
İlk defâ med-cezir hâdisesini keşfeden Ebû
Ma’şer, bunun mâhiyetini ve ay ile olan münâsebetini
bildirdi. Bu bilgiler sonra Avrupa ilim çevrelerine
intikal etti. İlim târihi araştırmacılarından
Philip K. Hitti: “Gel-git olayının prensip ve kânunlarını
Avrupa’ya öğreten, bu alandaki teoriyi ilk
defâ ortaya atan Ebû Ma’şer’dir.” demektedir.
Ebû Ma’şer ayrıca enlem derecelerini uzunlukları
hakkında da fikirler ileri sürmüştür. Onun
gerek med-cezir ile ilgili, gerekse enlem derecelerini
hesaplama konusundaki açıklamaları, astronomik
coğrafyada Avrupa’ya yol gösterdi.
Eserleri:
Ebû Ma’şer’in astronomi ve vakitlerin hesaplanmasına
dâir birçok eseri vardır. Bunlardan bâzıları
şunlardır:
1) Zîc-ül-Kebîr: Bu eserde yıldızların hareket
ve faaliyetlerini incelemektedir. Eser, astronomiye
dâir bir hayli bilgi ihtivâ etmekte ise de bunların
teknik îzâhlarma girilmemiştir. 2) Zîc-ül-Kırânât:
Zîc-üs-Sagîr de denilen eser, yıldızların
mevkilerinin tâyini ile ilgili bilgileri ihtivâ etmektedir.
3) Kitâb-ül-Emtâr ver-Riyâh: Yağmurlar
ve rüzgârlara dâir olan bu eser, Hind âlimlerinin
görüşlerini aktarmaktadır. 4) Kitâb-ül-
Medhal ilâ timi Ahkâm-in-Nücûm. Eser çeşitli
târihlerde Avrupa’da basılmıştır.