ELEKTRİK

ELEKTRİK; Alm. Elektrizität (f), Fr. Electricité
(f), İng. Electricity. İki cismin birbirine sürtünmesiyle,
sıkıştırma gibi herhangi bir mekanik etki
sırasında veya ısının bâzı kristallere olan tesiri
sebebiyle meydana gelen ve tesirini, çekme, itme,
mekanik, kimyâsal veya ısı olayları şeklinde
gösteren bir enerji çeşidi.
İnsanlar elektriği yüzyıllar önce kehribarın,
meselâ, kumaşa sürtünmesinden sonra toz ve kıl
gibi hafif cisimleri kendisine çekmesi olayı ile tanımışlardır.
Bu deneyi ilk yapan Yunanlı filozof ve
bilgin Thaies (M.Ö. 640-546) bu olayın sâdece
kehribarla ilgili olduğunu sanmış ve elektron (Yunanca
kehribar) adını kullanmıştır. Aradan yıllar
geçtikten sonra elektriğin kânunları bulunmuştur.
Sürtme ile meydana gelen statik (durgun) elektrikten
başka akan elektriğin bulunuşu İtalyan bilgini
A. Volta’nın yaptığı deneylerle başlar. Bu bilgin
ilk elektrik pilini ve bundan da ilk elektrik
akımını elde etmeyi başarabildi.
Çok eski bir geçmişi bulunmasına rağmen
1890’ların fizikçileri bile “Elektrik nedir?” sorusunu
kendilerine sormaktaydılar. Çeşitli teorilerle
cevaplanmaya çalışılan bu soru, nihâyet modern
atom teorisinin ortaya atılmasından sonra
bugünkü anlamda cevaplanabildi.Bohr ve Rutherford’un atom modeline göre
her atom pozitif yüklü protonlar ile yüksüz nötronlardan
meydana gelen bir çekirdek ve bunun etrafında
dönen negatif elektrikle yüklü elektronlardan
müteşekkildir. Atom normal halde nötr, yâni
yüksüzdür. Çünkü proton sayısı ile elektron sayısı
eşittir.
Elektrik akımı bugünkü bilgilerle şu şekilde
açıklanabilir: İletkenler dediğimiz maddeler gru-,
bunda atomların dış yörüngelerindeki elektronlar,
bir atomdan diğer komşu bir atoma rastgele ve
serbestçe hareket ederler. Bu elektronlara serbest
elektronlar denir.
İletkenlerde serbest elektronların sayısı son
derece fazladır. Hareketleri rastgele olduğundan
herhangi bir dış etkiye maruz kalmadıkları sürece
bir yöne hareket eden elektronların sayısını zıt
yöne hareket edenlerin sayısı ile eşit kabul edebiliriz.
Böylece belli bir yöne hareket söz konusu olmayacaktır.
Halbuki bir dış sebep yüzünden iletkenin
bir ucunda elektron fazlalığı ve diğer ucunda
da elektron eksikliği meydana gelirse, iletken
içindeki serbest elektronlar iki elektrostatik kuvvete
mâruz kalırlar. Bunlar pozitif ucuna (elektron
eksikliği olan uç) doğru çekme kuvveti ve negatif
uçtan (elektron fazlalığı olan uç) öteye doğru bir
itme kuvvetidir. Bu durumda serbest elektronların
rastgele hareketleri devâm ettiği halde pozitif uca
doğru aynı zamanda net bir elektron hareketi veya
akışı gözlenecektir. Bu elektron akışına elektrik
akımı denir. Elektrik akımı büyüklük olarak, birim
zamanda bir iletken içinden akan ortalama negatif
elektrik yükü (elektron) miktarı şeklinde târif
edilir.
Yukarıda anlatılan olay iletkenin iki ucunu
da, uçlarında potansiyel farkı veya gerilim bulunan
bir batarya veya jeneratörün uçlarına bağlamak
sûretiyle elde edilebilir. Elektrik akımı şiddetinin
birimi Amperdir. 1 Amper, sâniyede yaklaşık 1018
elektron akışına eşdeğer bir büyüklüktür.