OYA

OYA; Aim. Hakelspitze, Zierspitze (f), Fr. Sorte
de dentelle (f), a’lâiguille, İng. Pinking; embroidery.
Renkli bir ibrişimden veya uygun bir
iplikten iğne ile genellikle çiçek ve yaprak şeklinde
yapılan işlemeler. İlk peygamber ve ilk insan
Âdem aleyhisselâmdan beri insanlar örgü örmesini
biliyorlardı. Yapılan târihî araştırmalar neticesinde
M.Ö. 2000 yıllarının örgü örneklerine âit bilgiler
elde edilmiştir. İğne ile yapılan örgülerin Orta Asya’dan
Anadolu yoluyla Avrupa’ya yayıldığı tahmin
edilmektedir. On ikinci yüzyılda Balkanlara,
oradan da İtalya yoluyla bütün Avrupa’ya yayılmıştır.
Tığ ile yapılan örgüleriyse, İspanya’da kurulan
Endülüs Emevîleri öğreterek yaygın hâle
gelmesine sebep olmuşlardır.
Oya dantelden farklıdır. Oya yapma, çiçekle
örgü sanatının birleşmesinden doğmuştur. Dünyâ
dillerinde bulunmayan oya kelimesi, bu işin Türklere âit bir sanat olduğunu gösterir. Kadın ve kızların
iç dünyâlarının zerâfetini ifâde eden göz nûru
oyalar, günümüzde Türk el sanatlarından biri olarak
önemini muhâfaza etmektedir. Köy ve kasabalarımızda
genç kız ve kadınlarımız bu ince zevkin güzel
örneklerini vermeye devâm etmektedirler.
İğne oyasında kullanılan teknikler yöreden yöreye
farklılık gösterir. İpekten yapılan iğne oyası ince
işçilik gerektirir. Küçük iğnelerle, iplikler düğümlenerek
yapılan bu türden oyalarda motiflerin
dik durmasını sağlamak için gerekli yerlerine saç,
at kılı veya ince tel katılır. Oya bittikten sonra da kitre,
zamk veya yumurta akı sürülerek sertleştirilir.
İpek ve pamuk ipliğinin kullanıldığı tığ oyası, tığla
zincir çekilerek yapılır. Mekik oyasının malzemesi
tığ oyasının aynısıdır. Belli uzunlukta bir ipliğe
işlenmek istenen motifin biçimi verilir ve mekikteki
iplik halkalanarak örülür. Firkete oyası pamuk
ipliğinden yapılır. Bir firketenin iki koluna
geçirilen iplikler ortada tığı ile işlenir. Firkete enindeki
bu oyanın bir kenarına tırtıl, boncuk veya pul
geçirilir. Koza oyasının malzemesi koza ve ipektir.
Oyanın bir parçası ipekle örüldükten sonra kozalardan
yapılmış motifler eklenir. Yün oyasında ise
yünden yapılmış motifler iğne veya tığla işlenmiş
parçaya dikilir. Yine istenen biçimi vermek için
bir zamk kitre veya yapıştırıcı bir sıvı ile ıslatılarak
parmakla bastırılır. Mum oyasında ise motifin sertliği
mumla sağlanır. Boncuk oyasında boncuk hattâ
inci kullanılır. Atkılı ve çizgili bir teknikle yapılan
oyalara “dokuma oyası” denir.
Oyalarda maydanoz, dut, zeytin gibi yaprak;
karanfil, menekşe, mine, papatya gibi çiçek; söğüt,
kavak, çınar selvi gibi ağaç; çilek, dut, iğde portakal
gibi meyve; biber, bamya enginar gibi sebze motifleri
çok görülür. Dağ, tepe, kaya gibi manzara ayrıntıları,
câmi kapısı, köprü, kubbe, pencere, köşk
parmaklık gibi mîmârî ayrıntılar, kelebek, kuş, an,
tavşan, kirpi, solucan, geyik, yılan gibi hayvan ve çeşitli
insan figürlerinin kullanıldığı da görülür.