PASAPORT

P A S A P O R T ; Aim. Pass (m), Fr. Passeport
(m), İng. Passport. Devletlerarası seyahatta kullanılan,
o ülkelerde süresiz ve belirli süreli oturma
durumunda, kişinin kimliğini ispata ve belirlemeye
yarayan belge. Bir ülkenin vatandaşları kendi
ülkelerinde serbestçe yolculuk yapabilirler. Fakat
başka ülkelere yolculuk yapmak bâzı kayıtlara
bağlanmıştır. Bunların en önemlisi pasaport vesikasıdır.
Bu belge bütün dünyâ devletlerince benimsenmiştir.
Her devlet, kendi vatandaşları yurtdışına
çıkarken ona pasaport vermekte; kendi ülkesine
gelen yabancılardan da pasaport veya onun
yerine geçen bir belge istemektedir.
Vatandaşların açık kimliğini ispata yarayan
pasaport, yurt içinde yetkili mülkî âmir tarafından,
yurt dışında da konsolosluklar tarafından verilir.
Hususî nitelikteki pasaportlar ise, kânunda gösterilen
özel yetkili makamlarca verilir.
Devlet kuruluşlarında çalışanlar, memurlar vazifeli
bulundukları müesseseden “yurtdışma çıkmasında
kurumumuzca herhangi bir mahzur yoktur”
muhtevasını taşıyan bir belge getirmedikçe pasaport
alamazlar. Buna tatbikatta “izin belgesi” denilmektedir.
Kezâ, medenî kânuna göre, hukûkî muâmele
yapmak ehliyetine sâhip bulunmayanlar ve reşit
olmayanlar ancak kânunî temsilcilerinin veya
vârislerinin izniyle pasaport alabilirler.
Siyâsî bir sebeple ülke dışına çıkmaları mahzurlu
görülenler, haklarında tutuklama kararı bulunanlar,
nezaret-i umûmiye altında olanlar, vergi
borcu bulunanlar ve muhtelif sebeplerle İçişleri Bakanlığınca
yurt dışına çıkmaları yasaklanmış olanlar
pasaport alamazlar.Pasaport çeşitleri: Genel pasaport ve diplomatik
pasaport olmak üzere iki türlüdür.
A. Genel pasaport: Üçe ayrılır: Umûma mahsus
pasaport, özel damgalı pasaport ve hizmet
damgalı pasaport.
a) Umûma mahsus pasaport: Vatandaşlara
verilen pasaporttur. Ya İçişleri Bakanlığınca veya
yetkili kıldığı makamlarca verilir. Bu tip pasaportlar
verilirken bir miktar kânunî harç alınır.
Bu pasaportlar üç aylık, altı aylık veya bir yıllık süreli
olur.
Yurt dışına grup hâlinde veya topluca gidenlere
“müşterek pasaport” verilebilir. Kezâ karı-koca
için de müşterek pasaport almak mümkündür. Ancak
pasaport kânununa göre müşterek pasaport
almak için, grup hâlinde çıkan kişilerin en az sekiz
kişi olması lazımdır. Müşterek pasaport durumunda
da, umûma mahsus pasaport hükümleri
geçerlidir.
b) Hizmet damgalı pasaport: Kamu idâresinde,
amme hizmetlerinde çalışanlara verilen pasaporttur.
Bu pasaport ilgililere Dışişleri Bakanlığınca
ve harç alınmaksızın verilir.
c) Özel damgalı pasaport: Cumhurbaşkanlığı
bütçesinden maaş alanlar, yüksek dereceli mülkî
ve askerî memurlar kendi hesaplarına özel seyahat
yapmak istedikleri zaman, onlara özel damgalı
pasaport verilir. Bu pasaportlar bir yıl geçerlidir.
Harca tâbi değildir.
B. Diplomatik pasaport: TBMM üyeleri,
Millet Meclisi Başkanı, Eski Başbakanlar, Genelkurmay
Birinci ve İkinci Başkanı, Cumhurbaşkanlığı
Genel Sekreteri, Başbakan ve Bakanlar,
Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay,
Sayıştay Başkanları, Dışişleri Bakanlığındagörevli memurlar, yabancı ülkelerle yapılacak
resmî görüşmelere katılacak heyet üyeleri, milletlerarası
kongre ve konferanslara resmen katılacak
kişiler, diplomatik pasaport kullanırlar.
Bu pasaport Dışişleri Bakanlığından harç alınmaksızın
verilir.
Bir yabancı ülkeye gitmeden önce o ülkenin
konsolosluklarında pasaportu vize yaptırmak gerekmektedir.
Yabancıların Türkiye’ye girebilmeleri
için, pasaportlarını yurt dışındaki yetkili
Türk makamlarından “vize” almaları gerekmektedir.
Türklerin de gidecekleri yabancı ülkele-
Türkiye’deki yetkili resmî makamlarında “vize”
almaları mecbûrîdir. Fakat her ülke vize şartı
koymamış olabilir. Bunda daha çok “mütekabiliyet”
(karşılıklılık) esası geçerlidir. Mesela; Ortak
Pazara dâhil olan devletler, bâzı Avrupa Konseyi
Antlaşmasına katılmış bulunan ülkeler; karşılıklı
olarak vize almak mecbûriyetini kaldırmışlardır.
Bu ülkelere girip çıkmalarda ise, devletlerin
vatandaşları için pasaport belgesi yeterli
görülmüştür.
Pasaport Yerine Geçen Belgeler:
a) Pasavan: Belli sınır bölgelerindeki ülkeler,
aralarında yapacakları özel anlaşmalarla
birbirinin ülkesine kolayca girip çıkmalarını sağlamak
için, pasaport yerine geçmek üzere kullanılan
ve daha basitçe düzenlenen bir belge Verirler.
Buna pasavan denir. Bu tip antlaşmalar
daha çok iyi geçinen komşu ülkeler arasında yapılmaktadır.
b) Mürettebat vesikaları: Bu belgelere tayfa
vesikaları da denir. Yabancı gemilerin bir ülke
sularında taşıdıkları tayfa vesikaları pasaport
yerine geçer. O gemide bulunan mürettebatın
ayrıca pasaport taşımaları gerekmez. Hava taşıtı
(uçak vs.) mürettebatı da ayrıca pasaport taşımaz.
T
ürkiye karasuları dışına çıkan Türk gemilerinde
bulunan mürettebat, pasaport yerine geçerli
olmak üzere liman başkanlıklarınca düzenlenen
ve liman polisince tasdik edilen tayfa vesikaları
taşırlar.
Gemi ve uçaklardaki mürettebat yanlarında
bulunan tayfa vesikalarını, uğradıkları şehirlerin
mahallî makamlarına belgelerini tasdik ettirmek
şartı ile o bölgeyi gezebilirler. Tayfa vesikaları
ve pasaportlar vizeye tâbi değildir.