PERİSKOP

P ER İS K O P ; Aim. Periskop (n), Fr. Periscope
(m), İng. Periscope. Deniz ve kara savaşlarında,
harekâtı kolaylaştırmak maksadıyla kullanılan,
emniyetli mesâfelerden hedefi görünmeden incelemeye
yarayan optik bir âlet. Teknisyenler, nükleer
araştırmaları da tehlikeli bölgeye yaklaşmadan
periskopla gözler. Periskopun en çok kullanıldığı
saha denizaltılardır.
Periskopta iki yansıtıcı ayna veya prizma bulunur.
Birinci ayna hedeften gelen ışıkları doksan
derece kırarak aşağı doğru yansıtır. İkincisiyse bu
gelen ışıkları tekrar doksan derece kırarak yatay
yönde göze iletir. Periskopun bu özelliği teleskop
yapı ile güçlendirilir. Periskop, mercekler yardımı
ile hedefi yaklaştırma, büyütme özelliği kazanır.
Periskop, prensip olarak ters ve doğru yerleştirilmiş
iki dürbünün bir tüp içine yerleştirilmesinden
ibârettir. Ters dürbünde cisimler olduğundan daha
küçük görülmesine rağmen görüş açısı çok büyüktür.
Ters dürbünle genişletilmiş görüş sahası
doğru dürbünle tekrar büyütülüp yaklaştırılarak
gözlenir. Bu duruma göre görüntüyü büyütmek için
üst (ters) dürbün görüntüsünün küçültülmesi; alt
(doğru) dürbün görüntüsünün ise büyütülmesi gerekir.
Bu işlemler periskop kafasına monte edilmiş
kolların elle döndürülmesiyle yapılır.
Periskopta görüntüye ve kullanıma tesir eden
birçok husus vardır. Fizikî olarak periskopun ince
ve uzun olması istenir. Periskop boyunu uzatmak
için ara mercek düzenleri ilâve edilir. Boy uzayıp
çap daraldıkça ışık kaybı artar. Görüntü büyütme
ve görüş açısı mercek çaplarına bağlıdır.
Periskopla yalnız cisimlerin şekli İncelenmekle
kalmaz, ayrıca hedef, mesâfe ve açı göstergeleri
ilâvesiyle hedefle ilgili daha geniş bilgi
de toplanır. İleri periskoplarda fotoğraf makinaları,
ekran görüntüleme, hâfıza sistemleri de mevcuttur.
Bütün bu parçalar basit bir silindirik tüp boru içerisine
monte edilmiştir. Boru çapı küçüldükçe görüş
açısı küçülür.Periskop Birinci Dünyâ Savaşında kullanılmaya
başlanmıştır. Önceleri siperlerden gözükmeden
hedefin incelenmesi maksadı ile yapılan periskoplar,
daha sonraları tanklara, büyük kara ve
gemi toplarına, denizaltılara da monte edilmiştir.
Fiber optiğin gelişmesiyle çok ince çaplı ve uzun
periskoplar yapılmıştır. Fiber optik periskoplar
insan vücudunun çeşitli yerlerine sondaj yapılarak
incelenmesini mümkün kılmaktadır.
Denizaltı periskopları: Periskopların en yaygın
olarak kullanıldığı alan denizaltı gemileridir. Periskop,
denizaltının gözüdür. Denizaltılar su altında
satha yakınken gözükmeden su üstü gemisi gibi
seyir yapabilmek için periskop kullanırlar. Denizaltı
periskopları hem ince hem de uzun olmalıdır. İnce
ve uzun periskoplarda görüş açısı ve ışık şiddeti azdır.
Bu eksiklikleri gidermek üzere denizaltı periskoplarına
boru boyunca kuvvetlendirici mercekler
ilâve edilmiştir. Denizaltı periskobunun bir özelliği
de dikey ve eksenel yönde hareketli olmasıdır. Dikey
hareketle su derinliğine göre periskop boyu
ayarlanır. Eksenel döndürme hareketiyle de her açıdaki
hedefi görmek mümkün olur. Bu hareketler
hidrolik ve mekanik kuvvetlerle sağlanır.
Denizaltı periskoplarında genellikle iki tip büyütme
oranı vardır. Birinci tip büyütme oranı i~l
değerinde olup, görüntüye normal cisim intibaı
verdirir. Bu değerdeki büyütmede görüş açısı 40°
civârındadır. Daha büyük büyütme oranı 6 değerinde
olup, görüş açısı 8 ° civârındadır.
Denizaltı harekâtı sürat istediği için, periskop
hareketlerini sağlayan mekanizmalar kolay
kullanılabilir özelliktedir. Meselâ periskopun alt
gözetleme kafasında bulunan eksenel döndürme
kolları, aynı zamanda mesâfe ayar ve görüş açısı
ayar görevlerini de yapar. Bu kollardan birine bağlı
makaralı tel düzeniyle yukardaki prizma ve mercek
donanımına dikey eksen yönünde hareket verdirilerek
yatay ile 45° açı yüksekliğindeki hedefler
de görülebilir.
Modern denizaltı periskoplarında mesâfe ölçümü
ayrı bir cihazla kendiliğinden hesaplanarak
kayıt ve gösterge olarak tespit edilir. Bu cihaza stadimetre
denir.
1980’lerde geliştirilen denizaltı periskoplarında
ise periskop gözetleme kafasının su üzerinde uzun
müddet kalmasına gerek kalmamaktadır. Böylece
düşman gemilerinin radarlarına yakalanma ihtimâli
azaltılmıştır. Periskop bir an satha süzülerek, ekseni
etrafında 360° döndürülüp tekrar aşağı çekilir.
Periskop merceğinden giren ışık hafızalı ekranda
görüntülenerek ekrandan hedef analizi yapılır.
Periskoplardaki diğer özellikler: Periskop
optik düzeninde ışık kırılma kayıplarını azaltmak
için hedef merceğinin havaya bakan yüzeyi kimşekilde yüzeyi kaplanmış mercekli periskopta ışık
geçirgenliği % 30-50 arası artar. Görüntü genliği
ise % 100 oranında büyür. Bu görüntüde puslanma
ve leke olmaz.
Periskop imâlatında dikkat edilecek hususlardan
biri de, periskop borusunun su ve hava sızdırmamasıdır.
Periskop borusu içindeki nemli hava
boşaltılarak yerine kuru hava, yâni azot gazı doldurulur.
Bu şekilde suyun yoğunlaşması önlenerek
merceklerde ve prizmalarda buğulanmanın önüne
geçilmiş olur.