PLÂSTİK

PLÂSTİK; Aim. Plastik (f), Fr. Plastique (m),
İng. Plastic. Polimer esaslı, sıvı halde işleme sokulup
şekillendikten sonra sertleşebilen organik
madde. Plastiklerin hammaddesi daha çok petrolden
üretilir. Küçük moleküllü olan monomerler
kimyâsal yollarla birleştirilerek polimerize edilirler
ve bu işlem sonucu büyük moleküllü polimerler
meydana gelir. Polimerlere birçok katkı
maddeleri ilâve edilerek maksada uygun plastik
maddeler elde edilir.
Plastiğin kolay işlenebilirliği, rengi, parlaklığı,
otomatik istihsâle uygun oluşu, plâstiği çok
çeşitli sahalarda kullanma imkânını doğurmuştur.
Plâstik ayrıca çok ucuza mal edilebilmektedir. İklim
şartlarına mukâvemeti metallerden daha iyidir.
Telefon gövde ve ahizesinden, mutfak eşyâları,
taban kaplaması, şişe, mobilya, endüstri âletleri ve
daha birçok malzeme plâstikten üretilmektedir.
Plâstiğin ortaya çıkışı: Çok eski devirlerden
beri şellak, reçine gibi maddeler plâstik olarak
kullanılmıştır. Sentetik olarak plâstik yapımı
1868’de Amerikalı John W. Hyatt tarafından, selüloz
nitratın kâfur ile karıştırılmasından elde edilmiştir.
Bu plâstik maddeden bilardo topları, düğme,
tarak yapılmıştı. Yine Amerikalı kâşif Leo
Ho Baekeland 1909 senesinde bakalit olarak bilinen
Fenol formaldehit polimerini buldu. 1935naylon’u
bularak büyük bir çığır açtı. Bu sıralarda
polivinilklorür (PVC) ve akrilik plâstikler de yapılmış
ve kullanılmaya başlanmıştır. 1938 senesinde
Du Pont firmasının bulduğu teflon ise âdetâ
metallerin yerini alacak özelliklere sâhiptir.
Tetrafloretilen buharından yüksek basınç altında
ele geçen beyaz pudradan elde edilen teflonun
800°C sıcaklığa dayanıklı ve oldukça mukavim ve
esnek olması kullanma sahasını genişletmiştir.
1950 senesinde Federal Almanya’da Max Planck
Enstitüsünde Karl Zevger isimli araştırmacı düşük
basınç altında kolay elde edilebilen yüksek mukavemetli
polietilen plâstikleri üretti.
Plâstiklerin sınıflandırılması: Plâstikler üç
ana sınıfa ayrılırlar:
1. Selülozik plâstikler,
2. Tabiî plâstikler,
3. Sentetik reçine plâstikler.
Plâstiklerin bu üç ana sınıfı da kendi arasında
farklı sınıflara ayrılırlar. Selülozik plâstikler arasında
selüloz asetat, selüloz asetobütirat esteri,
selüloz esterleri sayılabilir. Kazein plastiği, tabiî
plâstiklerden olup, sütten îmâl edildiği için süttaşı
da denir. Sentetik reçine plâstikleri termoplâstik
ve termoset plâstikler olarak iki gruptur.
Plastik yapılacak maddeler şekillendirilmek
üzere, her defasında ısıtıldığı vakit yumuşayan
(termoplâstikler) ve bir defa ısıtıldıktan sonra sertleşince
tekrar ısıtılsa dahi yumuşamayan (termosetler)
olarak iki sınıfa ayrılır.
Termoplâstikler içine akrilonitril-bütadiyenstiren
(ABS) plâstikleri, asetal plâstikleri, akrilik plâstikler,
selülozik plâstikler, florplâstikleri, polietilenler,
polipropilenler, polivinilklorürler girerler.
Termoset plâstikler içine ise amino plâstikleri, epoksi
reçineleri, fenolik reçineler, poliüretanlar girer.
Plâstik katkı malzemeleri: Plâstik ana malzemesi
polimerdir. Plâstiğin şekillendirilmesi ve
boyanması için yanmaya, yağa, neme mukâvemetini
arttırmak maksadı ile muhtelif katkı maddeleri
katılır. Plâstiğin mukâvemetini artırmak
için en çok cam elyafı kullanılır. Titreşim mukâvemetini
arttırmak için, plâstikler içerisine lâstik
parçacıkları katılır. Plâstik mâmülün mâliyetini
düşürmek için içerisine talaş tozu, mika ve amyant
tozu karıştırılır. Plâstiğin ısı ve kimyâsal maddelere
mukâvemeti yine kimyâsal katkı maddeleriyle
sağlanır. Plâstikte sertlik dioktilftalat ve benzeri
bileşiklerle ayarlanır. Klor ve brom, plâstiklere
yanmama özelliği kazandırır. Plâstikleri renklendirme
işlemi ise boya renk maddeleri (pigmentler)
ve boyalarla yapılır. Meselâ titandioksit, plâstiğe
beyaz renk vermek için kullanılabilir.
Plâstik şekillendirme metodları: Plastiklere
şekiller, ısıtma ve çeşitli metodlarla kalıplara basmak sûretiyle verilir. Bu maksatla otomatik plâstik
malzeme îmâl tezgâhları yapılmıştır. Plâstik dökümü
üç ana metodla yapılır. Bunlar enjeksiyon
dökümü, transfer dökümü ve sıkma-sıkıştırma
(ekstrusyon) metodudur. Bu metodlar hâricinde
daha birçok özel şekil verme usûlleri de vardır.
Enjeksiyon dökümü: Termoplâstiklerin şekillendirilmesinde
en çok kullanılan metod enjeksiyon
usûlüdür. Termoplâstikler 3 mm boyutlu
küp veya silindir granüller hâlinde bir hazneden
eritme kutusuna girer. Burada elektrikli ısıtıcılarla
eritilen plâstik malzeme hidrolik piston ile kalıptan
çıkarılır. Bütün bu işlemleri otomatik olarak
yapan enjeksiyon makinaları vardır.
Transfer döküm: Enjeksiyon döküm usûlünde
istihsâl hızını arttırmak için çok miktarda aynı
cins şekli ihtivâ eden dişi ve erkek kalıp kullanılır.
Bu tür döküm bilhassa termoset plâstikler için
geçerlidir. Dişi kalıp üzerine dökülen sıvı plâstik,
daha katılaşmaya vakit bulamadan ısıtılmış
erkek kalıpla preslenir.
Sıkma-sıkıştırma döküm: Enjeksiyon dökümde
hidrolik piston vâsıtası ile plâstiği kalıba itme
işlemini bu metodla et kıyma makinalannda olduğu
gibi sonsuz helezon dişli icrâ eder. Plâstik
granüller erimek üzere elektrikli ısıtıcılı kısımdan
geçer. Sıvı hâldeki plâstik sonsuz dişliyle diş
macununun sıkıldığı gibi kalıba aktarılır. Kalıpta
soğutma işlemi yapılarak şekilli plâstik malzeme
elde edilir.
Şişirme döküm: İçi boş şişe biçimindeki plâstikler,
basınçlı hava ile plâstik malzemenin kalıp
içine şişirilmesiyle elde edilir. Şişirme metodu
döküm, büyük ebatlı bidon, varil, otomobil yakıt
depolarının îmâlâtma uygundur.
Plâstik kaplama: Sıvılaştırılmış plâstik içerisine
ısıtılan metal malzemeler daldırılıp çıkarılırsa
ucuz, dekoratif bir mâmûl elde edilir.
Muşamba üretimi: Plâstik malzeme merdaneler
arasından geçirilirse yayılarak levha hâlini
alır. Masa örtüleri, banyo perdeleri bu metodla
îmâl edilir.
Plâstikle ilgili problemler: Plâstik malzeme
kullanıldıktan sonra tekrar eritilerek içerisine yüzde
25 oranında yeni plastik malzeme katılmak sûretiyle
tekrar döküm yapmaya müsait duruma getirilebilir.
Yalnız mukâvemet azalacağı için bu tür
plâstikler daha basit işlerde kullanılır. Bu şekilde
plâstik malzemenin mâliyet fiyatı düşürülebilir.
Termoset plâstiklerin tekrar eritilerek kullanılması
mümkün değildir.
Plâstik malzemelerin yiyeceklerin paketlenmesinde
kullanılması, oldukça hassasiyet isteyen
bir husustur. Küçük moleküllü plâstikler, içinde
muhâfaza edilen alkollü, asitli yiyecekleri zehirliyebilir.Plâstik malzemelerde porselen, cam, metal
malzemelere nazaran radyoaktif madde oranı da oldukça
fazladır. Plastik malzemelerin depo edildiği
sahalarda çalışan personelin bu hususa dikkat
ederek çalışması gerekir. Plâstik malzemeler çevre
kirliliğine sebep olan en önemli madde olarak
kabûl edilebilir.