LEHİM

LEHİM; Aim. Lötmetall (n), Lötmasse (f), Fr. Soudure
(f), İng. Solder. İki metal parçasını birbirine
bağlamak için erimiş hâlde kullanılan, tatbik
edildiği metalden daha düşük sıcaklıkta eriyen,
bir metal veya alaşım. Lehimleme, bir bağlantıdaki
iki veya daha fazla metal parçayı, bir metal bağlantı
alaşımı (lehim) ile ısı yardımıyla birleştirme tekniğidir.
Lehim alaşımı, erime noktasının üstünde
ısıtılarak eritilir ve bu sıvı parçaların birleşme yüzeyleri
arasını doldurur. Bu işlem sırasında metal
yüzeyleri de kısmen erir ve kimyevî bir değişme
göstererek lehim alaşımı ile birlikte yeni bir alaşım
meydana getirir. Erimiş alaşımın donması ile parçalar
birleşmiş olur. Lehim bağlantılarının, kaynağa
göre en önemli üstünlükleri kalıcı olmaları,
istenildiğinde kolayca sökülebilmeleridir. Lehim,
yumuşak ve sert lehim olmak üzere iki türlüdür:
Yumuşak lehim: Yumuşak lehim ile 430°C
nin altında lehim bağlantısı gerçekleştirilir. Burada
maksat, parçaları lehim bağlantısı ile birleştirmek
veya tutturmaktır. Bağlantıya kuvvet taşıtılacağı
durumlarda kullanılmaz. Alçak sıcaklıklarda
gerçekleştirilen bu tür lehim işlemi, ısıya
karşı hassas malzeme kullanılan konstrüksiyonlarda
en uygun ve kolay bağlama şeklidir.
Yumuşak lehim alaşımlarında malzeme olarak
genellikle kalay-kurşun alaşımları kullanılır. Kalay
oranı % 5-70 oranında değişerek, 183°C’den
312°C’ye kadar bir erime aralığı sağlar. Bakır, pirinç,
nikel, demir ve diğer kaplanmış metallerin
birleştirilmesinde kullanılır. % 63 kalay, % 37
kurşun alaşımlı yumuşak lehim, en düşük (183°C)
erime noktasıyla kolayca kullanılabildiğinden
elektronikte yapılan bağlantı ve fabrika montaj
işlemlerinde geniş bir şekilde kullanılır. % 60 kalay,
% 40 kurşun ve % 50-50 kurşun-kalay alaşımları
elektrik ve diğer genel kullanım alanlarında
yaygın olarak kullanılır.
Sert lehim: Sert lehim işlemi, 595°C’den
1175°C’ye kadar sıcaklıklarda eriyen lehim alaşımları
ile lehimleme işlemidir. Sert lehim, yumuşak
lehime göre daha kuvvetli bir bağlantı yapar.
Lehim alaşımı olarak alüminyum, bakır, gümüş,
çinko, nikel, magnezyum, altın gibi metallerin
alaşımları kullanılır. Isıtma işlemi alev, indüktif,
elektrik direnç veya erimiş metal banyoları yardımıyla
yapılır.Lehimleme işlemi: Lehimleme işlemi aşağıdaki
merhalelerle gerçekleştirilir:
1. Birleştirilecek yüzeyler, mekanik veya kimyevî
usûllerle temizlenir.
2. Asitli lehim pastası (lehim tozu) tatbikiyle
yüzeylerdeki oksitlenme önlenir. Lehim alaşımının
metal yüzeylerle teması sağlanır.
3. Parça yüzeyleri arada 0,05-0,13 mm (50-
130 mikron) kalacak şekilde birleştirilir. Lehim
eritilince kılcallık sebebiyle ince bir tabaka meydana
getirecek bir şekilde bu boşluğa nüfuz edecektir.
4. Alev veya havya yardımıyla ısı tatbik edilir.
Havya olarak herhangi bir sıcak metal parçası
kullanılabilir. Pirinç lehimi için gaz alevi kullanılır.
İndüktiv, elektrik direnç, fırında ısıtma ve
erimiş metal banyoları, kullanılan diğer metodlardır.
5. Lehim ya elle veya birleştirilecek bağlantı
noktalarına evvelden yerleştirilerek tatbik edilir.
6. Bağlantı kıpırdatmadan soğutulur.
7. Korrosiv bir özellik gösteren lehim pastası
ve artıkları temizlenir.
Elektronikte, mikro elemanların bağlanmasında,
özel lehim çubuklarının ucunda erimiş hâlde
bulunan küçük lehim parçalarının, bağlantıya
dokundurularak tatbiki ile lehimleme sağlanır. Endüstri
alanında lehimleme, seri üretim ilkesine
göre gerçekleştirilir. Yalnızca iç bölümdeki elle lehimlenen
birkaç nokta dışında ötekiler, sisteme
monte edilir ve asılı parçaların otomatik olarak
birleştirildiği, erimiş lehim banyosu içinden geçirilir.
Bir başka usûlde de soğuk lehim parçalarının
bağlantı yerlerine yerleştirilip, noktasal dirençle
ısıtılan ana metal üzerinde eritilmesiyle
olur.
Lehim pastaları: Metaller havayla temas ettiklerinde
ve ısıtıldıklarında oksitlenme eğilimi
gösterdiklerinden, bu okside mâni olmak ve metalyüzeyini temizlemek için lehim yaparken lehim
pastası kullanılır. Bunlar ticârî olarak bulunabilirler.
Çabuk etkili bir pasta, su içinde üç kısım çinko
klorit ve bir kısım amonyum klorit eriyiği şeklindedir.
Paslanmaz çeliklerin lehimlenmesinde
hidroklorik aside veya kalay kloride, çinko klorit
ilâvesiyle elde edilen lehim tozu kullanılır. Taşıyıcı
olarak alkol kullanılan reçine kökenli eriticiler bu
işlemde iyi bir bağlantı elde edilmesini sağlar ve
elektronik cihazların ve kolay lehimlenen metallerin
bağlanmasında kullanılır.