LEKE

LEKE; Aim. Flecken (m), fleck (m), Fr. Tache (f);
def aut (m); honte (f), İng. Stain; mark; speck;
shame. Sıvı maddelerin damlaması veya dökülmesi
neticesinde, sınırları belli bir yüzeyde kalan izler.
Bir yüzeyde çeşitli sebeplerden dolayı ortaya çıkan
renk değişiklikleri, parlak ve şeffaf cisimler üzerinde
görülen karanlık veya beyazlık, değerli taşların
üzerinde bulunarak onların değerlerini arttıran
veya düşüren benekler, gözün ağ tabakasında
bulunan ve görmeyi en iyi şekilde sağlayan noktalara
da leke denir.
Cemiyet içerisinde, kişilerin izzet ve şereflerini
düşürecek ve zedeleyecek şekilde yüz kızartıcı
davranış ve karakterlerde bulunmalarına da
bu ad verilir. Ay, güneş ve diğer gezegenler üzerinde
hafif karanlık şekilde görülen kısımlara da leke
denir.
Çiçek ve tifo hastalıklarının başlangıcında
meydana gelen kabarcıkların dökülmesi sonucu
bıraktıkları izlere; bitki hastalıklarının belirtisi
olarak yaprakların sap kısımlarında, meyvelerin
üzerinde mantarlar ve asalak bakterilerin bulunması,
onların asıl renklerinin değişmesine sebeb
olarak üzerlerinde meydana gelen görünüm bozucu
beneklere de leke denmektedir.
Lekelerin cinslerine göre çıkarma şekilleri
vardır; emici, eritici ve renk açıcı “leke çıkarıcılar”
kullanılarak lekeler temizlenir.
İnsanları en çok üzen ve düşündüren, giyim ve
ev eşyâları üzerinde ortaya çıkan lekelerdir. Bu lekeleri
temizlemek için kumaş ve eşyâların cinslerine
göre kullanılacak ilaçlara çok dikkat etmelidir.
Bilhassa ipek, sun’î ipek ve bundan yapılan kumaşların
temizlenmesinde daha titiz davranılmalıdır.
Leke çıkarmada iyi sonuç alabilmek için lekenin
ve kumaş cinsinin tesbiti çok önemlidir. Lekelerin
çıkarılmasında kumaşların, pamuklu, yünlü,
ipekli, renkli ve boyalı oluşlarına göre değişik
metodları vardır.
Leke çıkarmada dikkat edilecek genel kaideler:
Yünlü, ipekli, pamuklu ve diğer kumaşlarda leke
çıkarılırken lekeyi ışığı bol ve aydınlık bir yerde
çıkarmalı.
İki katlı kumaşlarda, lekeli olmayan tarafın
korunması için, katları birbirinden ayıracak şekilde
çalışmalı, katlar arasına sert ve su geçirmeyen
cisimler (tahta, kalın bez) koymalı.
Lekeler çıkarılırken koyu renkli kumaşlar kullanılmalı
veya kendi renginden bir parça ile lekeli
yeri silmelidir.
Uçucu maddelerle temizlenen lekeleri, ânında
bir tamponla uçurmak, yoksa bu maddeler kendi
hâline bırakılırsa kalıcı iz yapabilirler.Belli başlı lekeler ve çıkarma metodları:
Çay lekesi: Herhangi bir yere çay dökülmesi
telaşlanılacak bir olay değildir. Çay lekesi,
bekletilip kurursa ve yerleşirse çıkmaz. Lekenin
çıkması için, çay dökülen yerin üzerine bolca
kolonya dökmek gerekir. Hemen yıkamak lekeyi
alır.
Kahve lekesi: Kahve lekesini çıkartmak için,
kahve dökülen yerin soğuk suya tutulması ve sonra
ılık sabunlu suyla yıkanması gerekir.
Yıkanabilir kumaşların üzerindeki kahve lekelerini
çıkarmak için, kumaş saf gliserinle iyice
ovulur. Bir müddet bekletildikten sonra her zamanki
gibi yıkanır. Böylece lekeden eser kalmaz.
Kahve ve çay lekeleri için sirke veya çamaşır suyu
da kullanılabilir.
Süt lekesi: Yıkanabilen kumaşlardaki süt lekesi,
sabunlu suyla silinir. Yıkanamayan kumaşlardaki
süt lekesini çıkartmak için, kumaş temiz
benzinle hafiften tampon yaparak silinir. Benzin
uçtuktan sonra, tersinden bir bez koyarak
ütülenir.
Yağ lekesi: Makina yağı gibi kirli yağ lekeleri
benzinle temizlenir, sonra elbise havalandırılır.
Eğer, zeytinyağı, tereyağı ve sâdeyağ gibi temiz bir
yağsa, vakit geçirmeden bu yağın üzerine bir parça
kurutma kâğıdı konur, kâğıt yoksa biraz un serpilir.
Bunların üzerinde sıcak ütü gezdirilir. Eğer
bir defâda çıkmazsa tekrar edilir. Lekeleri geciktirmemek,
hemen çıkarmak lâzımdır.
Yünlü kumaşlardaki yağ lekesini çıkarmak
için, lekenin üzerine un serpilir ve bir kurutma
kâğıdı konulur. Daha sonra çok kızgın bir ütüyle
ütülenir. Un, bütün yağı emip kâğıda geçirecek,
böylece kumaş tertemiz olacaktır.
Dikiş makinası ile dikiş dikerken, kumaş yağlanırsa
üzerine birkaç saat biraz terzi tebeşiri bırakılır,
sonra fırçalanır.
Pas lekesi: Kumaşlardaki pas lekesi, oksalit
asitle çıkartılır. Lekeli kısım kaynar suyun buharına
tutulur. Bir parça oksalit asit leke üzerine sürülür,
leke çıktıktan sonra o kısım ılık su ile yıkanır.
Leke, beyaz pamuklular üzerinde çok sayıda
veya büyükse, oksalit asit katılmış su içine batırılarak
çıkarılır. (1 litre suya 1 çay kaşığı oksalit asit
konur.) Daha sonra bol su ile çalkalanır.
Kan lekesi: Lekeler tâze iken çıkarılmalıdır.
Sıcak su kullanılmamalıdır. Bitkilerden elde edilen
kumaşlar önce amonyaklı sonra sabunlu suyla;
yünlü, süet ve ipek kumaşlar ise amonyaklı ve
oksijenli su veya amonyaklı ve oksalik asitli suyla,
sonra da sabunlu suyla yıkanır. Renkliler ve sentetik
kumaşlar önce saf soğuk su, sonra da sabunlu
su ile yıkanmalıdır.
Yünlerdeki kan lekesini çıkarmak için aspirinden
faydalanılabilir. Bir aspirin ılık suda eritilir
ve leke bununla ıslatılır. Sonra da bir saç
kurutma makinesiyle kurutulur. Daha önce, lekeli
kısmın altına bir pamuk parçası koymak gerekir.
Yağlı boya: Yıkanabilir kumaşlardaki yağlı
boya lekelerini çıkarmak için terebentin kullanılır.
Kumaş önce terebentin ile silinir, sonra yıkanır. Yıkanmayan
kumaşlarda ise karbon tetra klorür iyi
netice verir.
Çimen lekeleri: Eterle, kloroformla, sabunlu
su ve oksijenli su ile silinir.
Balıkyağı lekesi: Kireçli suyla veya sıcak ve
sabunlu suyla silinir.
Kakao lekesi: Kolay çıkan bir leke cinsidir.
Tuzlu suyla iyice yıkanır. Sıcak ve sabunlu suyla
da çıkarılabilir.
Nikotin lekesi: Pamuklu kumaşlarda javel
suyu, yünlü kumaşlarda oksijenli suyla temizlenir.
Sentetik kumaşlarda ise kolonya sürülerek çıkarılır.
Ruj lekesi: Lekenin bulunduğu yerin üzerine
tereyağı sürülür. Daha sonra ılık sabunlu su veya
klorlu eriyikle yıkanır, kalan izlerin ise oksijenli su
ile silinmesi gerekir.
Çiklet lekesi: Kuruması için beklenir. Bunun
için de üstüne buz parçası konur. Leke kuruduktan
sonra tırnakla kazınır veya ılık suyla iyice yıkanır.
Küf lekesi: Kumaşlardaki yeni küf lekeleri
yıkanarak temizlenebilir. Eski lekeler için ise permanganattı
su hazırlanıp, kumaşın lekeli kısmı bu
suda biraz bekletilir, daha sonra normal olarak yıkanır.
Tentürdiyot lekesi: Lekeli kısım, içine bir
kaç damla amonyak ilâve edilmiş soğuk suya batırılarak
çıkarılır.
Katran lekesi: Elbiselerdeki katran lekesi,
sulandırılmış ispirto ve sabun karışımından elde
edilen bir mâyi ile ovularak temizlenir.
Leke hususunda pratik bilgiler:
Koltuklara sürülen çikolata lekeleri, birkaç
damla nişadır ruhu konmuş suyla silinerek çıkarılır.
Masalara dökülen meyve suyunun leke yapmasına
meydan vermemek için üzerine tuz dökülür.
Oda kapılarındaki parmak izi lekeleri, önce
ılık, sabunlu, sonra da temiz suyla silinip kurulanır.
Pencere camlarındaki lekeler, cam silinen suya
bir fincan amonyak katılarak giderilebilir.
Sobalardan damlayan is sularını çıkarmak için,
lekenin üzerine önce limon sıkıp, tuz ekilir, sonra
ovalanıp, yıkanır.
Süet ayakkabıların temizlenmesi için, üzerine
bir mikdâr talk pudrası döküp ovalanır, ardından
bir fırça ile fırçalanır.