LUKATA

LUKATA; Aim. Fund (m); gefundenes kind (n), Fr.
Chose (f) trouvee; enfant (m), trouve, İng. Things foundfounding. Bulunan sahipsiz mal, eşyâ. Bir yerde
bulunmuş olup, sâhibi bilinmeyen kayıp mala
“Lukata” denir. Câmi, hamam kapısına veya yol üzerine
bırakılan çocuklara da “Lakit” denir.
Canlı ve cansız menkul (taşınır) bir malı elinde
bulunduran ve mülkiyetine sâhip kimsenin kendi
irâdesi, isteği dışında elinden çıkması ve henüz
kimsenin eline geçmemiş olması hâlinde, bulunan
mal, lukata hükümlerine tâbi olur. Mülkiyet
hakkına riâyet eden bütün hukuk sistemlerinde, lukata
hakkında kânûnî düzenlemeler getirilmiştir.
Genel olarak bütün kânunlarda lukatayı bulana
bir takım müeyyideler (yaptırımlar) yüklenmiştir.
Böyle sahipsiz bir malı eline geçiren kimse, bu
müeyyidelerin gereğini yerine getirmediği taktirde
onu gasp etmiş sayılmaktadır. Gasp ise, ağır bir
hırsızlık suçu olup işleyen cezâlandırılır.
Türk Medenî Kanunu nda, “Menkul Mülkiyeti”
başlığı altında, 693, 694, 695 ve 698’inci
maddelerinde lukataya âit hükümler düzenlenmiştir.
Menkul (taşınır) mülkiyet her sâhipsiz malı
lukata hükümlerine tâbi saymamıştır. Sâhipsiz bir
malı ihrâz eden (eline geçiren) ona mâlik olur
(mad. 691). Çok zaman önce saklanmış defineler,
menkul veya gayrimenkul mal sâhibinin mülkü
sayılmakla beraber, defineyi keşfeden ikrâmiye
talep edebilir (mad. 696). İlmî kıymeti hâiz ve
nâdirattan olan eşyâ ile antika hâzinenin mülkü sayılmıştır
(mad. 697).
Lukatayı bulan, sâhibini biliyorsa, ona teslim
eder, bilmiyorsa polise haber verir. Lukata bir evde
veya bir işyerinde bulunmuşsa, oranın sorumlusuna
teslim edilir; buna uymayanlar için TCK,
para cezasını öngörür. Eğer lukatanın sâhibi bilindiği
ortaya çıkarsa, cezâ bir misli artar. Lukata
bulan, korumak zorundadır. Eğer saklanması zor ve
bozulacak bir eşyâ ise açık arttırma ile satışa çıkarılır.
Lukata, zâbıtaya teslim edilmiş ve bir yıl
içinde sâhibi bulunmamışsa, îlân edildikten sonra
yine açık arttırma ile satılır ve elde edilen bedel o
eşyânın yerine geçer.
Lukata bozulmadan ve kolaylıkla korunabilecek
bir eşyâ ise ve beş yıl sâhibi bulunmamışsa, bulan
bâzı haklar kazanır. Eğer eşyâyı kaybeden mükâfat
vâd etmişse, buna hak kazanır. Eğer böyle bir
vâd yoksa, eşyâ sâhibi ortaya çıkarak eşyâyı alırsa,
bulanın eşyâyı korumak için veya îlân için
yaptığı masrafı öder. Bulanın lukataya sâhib olabilmesi
için îlân ve zâbıtaya teslim târihinden îtibâren
beş yıl geçmesi gerekir.
İslâm hukukunda: Fıkıh kitaplarında Kitâbül-
Lukata başlığı altında lukatanın hükümleri düzenlenmiştir.
Bu hükümler kıymetli fıkıh kitaplarında,
İbn-i Âbidiin, Bedâyi, Mecelle, Mevkûfât
ve Türkçe Tam İlmihal Seâdet-i Ebediyye
vs. geniş olarak açıklanmaktadır. İslâm hukukunaolmayan
maldır. Sâhibine vereceğinden emin olanın, korumak
için alması sünnettir. Yerde helâk olacak ise,
alması farz olur. “Arayan olursa bana gönderin” diyerek
iki kimseyi şâhit yapar ve kalabalık bir yerde
târif ederek sâhibini arar. Sâhibi çıkıncaya veya
durmakla bozuluncaya kadar helâk olursa ödemez.
Sâhibi çıkmayacağını veya bozulacağını anlarsa,
artık aramaz. Beytülmala verir. Beytülmal
yoksa, sadaka verir. Bulan fakir ise kendi kullanabilir.
Sâhibi sonradan çıkarsa, ya kabul eder,
yâhut bulana veya fakire tazmin ettirir. Kabul eden
veya tazmin eden sevap kazanır.
Vârisi olmayan zenginlerin bıraktığı mal ve
yerde bulunup sâhibi çıkmayan şeyler, devletin
hâzinesinde (Beytülmalde) toplanır. Hastânelere,
fakirlerin cenâzelerini kaldırmağa sarfedilir ve
çalışamayacak hâldeki kimsesiz fakirlere verilir.
Bu malları hakkı olanlara ulaştırmak hükümetin
vazifesidir.
Lukata; çekirdek, nar kabuğu, biçildikten sonra
tarlada kalan başak gibi sâhibi tarafından aranmayacak
veya kıymetsiz bir şey olursa îlân etmeden
bulanın bunlardan faydalanmasına izin vardır.