BELEDİYE

Municipalité
(f), Ing. Municipality. Bir belde halkının
ortak, mahallî ihtiyâçlarını karşılayan ve hizmetlerini
gören, kamu tüzel kişiliğine sâhip mahallî
idâre birimi, şehremâneti. Belediye kelimesi kökü
bakımından Arapça olan ve bir insan topluluğunun
yerleşme niyeti ile oturduğu yer anlamını taşıyan
belde kelimesinden gelir. Beldeye ilişkin kuruluş
veya yönetim anlamındadır.
OsmanlIlar zamânında, devlet hizmetleri an- ‘
layış ve uygulaması bakımından İslâm dîni esaslarına
bağlı olduğundan, kâdılar, ihtisâb ağası ve
vakıflar, belediye hizmetlerinin yürütülmesini üstlenmişlerdi.
Bugünkü anlamda ilk belediye yönetiminin
kurulması çalışmaları Tanzîmâtı tâkib eden
senelerde özellikle 1854-1856 Kırım Savaşı sırasında
ortaya çıkmış, Fransız komün idârelerinden
örnek alınarak 1855 yılında İstanbul’da ilk defâ belediye
kuruluşu denemesine girişilmiştir. İki sene
sonra yürürlüğe konulan Belediye Nizâmnâmesi
(tüzüğü) ile İstanbul’da semt semt belediye dâireleri
kurulması öngörüldü. Önce azınlıkların çoğunlukta
bulunduğu Beyoğlu ve Galata semtinde
kurulması ve sırasıyla diğer semtlere de yaygınlaştırılması
kabûl edildi (1858). 1869 senesinde
Dçvlet Şûrâsmca hazırlanan Dersaâdet İdâresi Belediye
Nizamnamesi ile belediye teşkilâtının bütün
İstanbul’a yayılması kararlaştırıldı. Bütün belediye
dâirelerinin üstünde olan şehreminliğinin üç organı
vardır: a) Şehremini (Belediye Reisi), b) Şehremâneti
Meclisi, c) Cemiyet-i Umûmiyye.
1868’de Taşrada da belediye kurulması için
tâlimât verildi. 1876’da Teşkilât-ı Esâsiyye Kânunu,
1877’de Dersaâdet Belediye Kânunu ve Vilâyet
Belediye Kânunu kabûl edildi. 1912’de Belediye
şûbeleri ve Şehremâneti Meclisi yerine bir“Encümen” kuruldu. Ankara için 16 Şubat 1924’de
Ankara Şehremâneti Kânunu çıkarıldı.
1930 senesinde çıkarılan 1580 sayılı kânun ile
Cumhuriyet devri belediyeciliğinin temeli atıldı.
1984’te çıkarılan kanunla metropolitan kentlerin yönetimi
için, Büyük Şehir Belediyeleri kuruldu. îmâr
planlama konusunda belediyeler tek başma yetkili kılındı
ve belediye gelirleri arttırılarak güçlendirildi.
Nüfûsu ne mikdâr olursa olsun kazâ ve vilâyet
merkezlerinde ve nüfûsu iki binden fazla olan yerlerde
belediye teşkilâtı mecbûrîdir. Belediye idâresindeki
organlar; belediye idâresi, belediye meclisi
ile belediye encümeni, belediye başkanı ve
muâvinleri, belediye şûbeleri mevcûd ise şûbe heyetlerinden
ibârettir.
Belediye sının; belediye İdâresinin yetki ve görev
alanını belirten ve çerçeveleyen bir tesbittir. Bir
belediyenin emir ve yasaklarını uygulama, cezâlandırma,
gelirlerini toplama ve benzeri hak ve
yetkileri belediye sınırları içinde geçerlidir. Belediye
sınırları dışında esas îtibâriyle, belediyenin
yetkisi kalmaz” Belediye görev ve hizmetleri de bu
sınırlar içinde görülür. /
Kânûnen bir yerde belediye kurulması için
bâzı şartlar gereklidir. Bir belediye ya tek bir köyde,
ya bir kaç köy birleşerek, köylerle köy kısımları
birleşerek, bir yerin il veya ilçe merkezi olması
ile veya boş bir yerde yeni bir yerleştirme yapılmak
sûretiyle kurulur.
Belediyenin bâzı vazifeleri: Belediyenin vazifeleri
esas îtibâriyle belde içinde oturan kimselerin
mahallî ihtiyâçlarını karşılamaktır. Belediyeye
âit bâzı vazifeler şunlardır:Umûma açık yerlerin temizliğine, intizâmına
bakmak.
Yenilecek, içilecek ve umûmun sıhhati ile ilgili
kullanılacak şeylerle, yerlerinin, kânun, nizâmnâme
ve tâlimatnâmesine uygun olarak denetlenmesi.
Salgın ve bulaşıcı hastalıklarının önüne geçmek
ve yayılmasına mâni olmak.
Ölenleri muâyene etmek ve gömülmesine izin
vermek, mezarlık işlerini tâkib etmek.
Sağlık şartlanna uygun olarak mezbahahânelerde
ve başka yerlerde hayvan kesimini denetlemek.
Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin konulup korunacağı
depolar yaparak, bunların nizâmnâmesini ve diğer
benzeri depolann nizâmnâmesini kontrol etmek.
Halk ile temas eden hizmet erbâbı işçilerin
sıhhî ve fennî muâyenesini yapmak.
Belediye dâhilindeki toplu nakil vâsıtalarının
kontrolü ve ücret tesbitini yapmak.Bütün inşâat tâmir ve ilâveler için imâr plânına
göre ruhsat vermek. ‘ ,
Başıboş hayvanları kontrol etmek.
1 Beldenin îniâr plânlarına uygun olarak gelişmesini
kontrol etmek.
Belediye meclisi: Belediye organlarından olan
meclis,’doğrudan doğrüya halk tarafından seçilir
ve iıormar’süresi* beş sene olup, bâztfözel durumlarda
bu süre uzatılır. Meclis üyelerinden herhang
i bir, sebeple boşalma olduğu takdirde belediye
başkanı meclise katılacak olan yedek üyenin adını
ilçe seçim kurulu başkanlığına yazılı olarak sorar
ve alınacak cevaba göre sırası gelmiş olanı
üyeliğe dâvet eder. Üyelikten boşalan yer, partiye
âitse dâvet edilen yedek üye de partili olur. .
Encümen: Belediyenin yasama organı olan
meclisten başka mevcut bulunan yürütme organlarından
encümen, üç değişik nitelikte elemanın bir
araya gelmesi ile teşekkül eder. Bu elemanlar şunlardır:
a) Belediye başkanı; .
b) Belediye teşkilât durumuna göre: Yazı işleri
müdürü veya başkâtip, hesab işleri müdürü veya
muhasebeci sağlık işleri müdürü veya baştabib
veya tabib, veteriner müdürü veya veteriner, fen işleri
müdürü veya başmühendis veya mühendis.
c) b’deki sayının yarısını geçmemek ve ikiden
az olmamak üzere belediye meclisi üyelerinden seçilen
üyeler.
Encümen’in vazifeleri: Bütçenin ilk tetkiki;
aylık icmallerin denetlenmesi ve incelenmesi; hesaplar
için meclise görüş beyân etmek; istimlâk
edilecek yerler hakkında husûsî karar îtası; beklenmedik
sarf mahallerinin tâyini; belediye menkullerindeki
îcâb edenleri müzâyede ile satışa çıı
karmak; belediye cezâları hakkmdaki kânunlara
tevfikan cezâ takdiri; memurların terfî ve taltiflerini
karara bağlamak.
Başkan: Belediye başkanı, başkanlık hizmetine
beş senelik bir süre için seçimle işbaşına getirilir.
Ceza uygulaması ve kovuşturması memurlar
için konan kânunlar hükmünce icrâ edilir. Aldıkları
para ücret veya maaş olmayıp “ödenek”tir.
; Başkan ödenekleri, belediyenin en büyük karar
organı plan meclis tarafından tâyin ve tespit edi-
– lir. Belediye başkanı mal beyânına tâbi değildir.
Belediye başkanmın çalışması belirli bir mesâî
saati ile kayıtlı ve sınırlı değildir.
Başkan yardımcısı: Lüzumu kadar bulunur.
Ankara ve İstanbul belediye başkan yardımcıları
“belediye başkanlarının inhâları üzerine İçişleri
Bakanlığınca tâyin edilir. Tâyinler belediye başkanınca
yapılıp meclisce tasdik olunur. Ayrıca
başkan; kendi sorumluluğu ve. gözetimi altında
ı kendine âit görevlerden bir kısmım adına yürütmek
ve sonuçlandırmak üzere yardımcılarına vermek
yetkisine sâhiptir.Başkan yardımcıları memur niteliğinde bulunurlar.
Eğer başkan yardımcısı meclis üyesi ise
üyeliği bitince vazifesi de biter. Belediye bütçesi
başkan tarafından hazırlanarak eylül ayı başında
encümene verilir. Encümen iki ay içinde bütçeyi inceler
ve 1 Kasımda başkan tarafından meclise verilir.