BEYLERBEYİ

BEYLERBEYİ; Osmanlı devlet teşkilâtında
eyâyet idâresinden mesul askerî ve mülkî yetkiler
taşıyan en yüksek görevli. On dördüncü yüzyıl
boyunca beylerbeyi, Osmanlı Devletinde taşra
kuvvetlerinin kumandanı ve çeşitli sancaklara dağılmış
beylerin topluca âmiri durumundaydı. Dolayısıyla
belli bir bölge ile doğrudan doğruya münâsebeti
yoktu. İlk defâ olarak Sultan Birinci Murâd
zamânmda Lala Şâhin Paşa Rumeli Beylerbeyi
olarak tâyin edildi. Edime ise, beylerbeyliğin ilk
merkezi yâni Paşa sancağı oldu. Daha sonra bu
beylerbeyliğe ilâve olarak 1393’te Anadolu,
1413’te ise Rum (Amasya, Tokat, Sivas) ve daha
sonra Karaman beylerbeylikleri kuruldu.On altıncı yüzyılın ilk yarısında Osmanlı
Devletine geniş yeni toprakların ve ülkelerin katılmasına
kadar yeni devletin ilk iki yüz yıllık gelişmesinde
bu dört beylerbeyliğin önemi çok büyük
oldu. On beşinci yüzyıl beylerbeyi beratlarına
göre bunların görevleri şu şekildedir: Eyâletindeki
bütün devlet işlerinde sultânın temsilcisi
olarak beylerbeyi, dîvânında askerî zümresine
dâir çeşitli meseleleri halletmek. Bölgesinde
emniyeti sağlamak. Timarlıların atanma ve terakkileri
ile belli bir miktara kadar timar tevcih
işlemlerini yürütmek. Beylerbeylerinin bu genel
otoritelerine karşı bölgelerinde bir sancağın
kendilerine ayrılmış olması dolayısıyla normal
idârede bunlar da birer sancak beyi sayılabilirler.
Ayrıca bölgelerindeki sancak beylerinin tâyinlerinin
doğrudan doğruya merkezden yapılması
ve sancak beylerinin idârede ve seferlerde yine
sultânın emriyle ayrı olarak görevlendirilebilmeleri
beylerbeylerinin otoritelerini sınırlandırmaktadır.
On yedinci yüzyılda ise sancakbeyi tâyinlerinde
beylerbeyilerin (eyâlet vâlilerinin) daha fazla
sözü geçmeye ve bâzı tâyinler bunların tavsiyesiyle
yapılmaya başlandı. Ancak geçen süre zarfında
beylerbeyilerin sayıları da arttığından eski
kıymet ve îtibârları kalmadı. Eyâletlerin kaldırılması
ile, vilâyetlerin teşekkülü ve buralara vâlilerin
tâyin edilmesi ile beylerbeylik bir ünvandan ibâret
kaldı.
Klasik devirde Osmanlı Devletindeki beylerbeylikler
şunlardır: Rumeli, Cezâyir, Budin, Temaşvâr,
Anadolu, Karaman, Eyâlet-i Rûm, Haleb,
Şam, Mısır, Yemen, Habeş, Diyarbakır, Rakka,
Bağdat, Basra ve Lahza, Van, Dulkadriye, Erzurum,
Kıbrıs, Cezâyir-i Garb, Kefe, Tiflis, Kars,
Trablus-ı Mağrib, Pelengân, Revân, Şemâhi, Bosna,
Kanije, Eğri, Özü, Adana, Trabzon ve Çıldır