ATLAS

ATLAS; Aim. Atlas, Fr. Atlas, İng. Atlas, Muhtelif
haritaları içinde toplayan haritalar mecmûası.
Atlas kelimesini ilk defâ Alman coğrafya bilgini
Merkator, 1555 târihinde neşrettiği haritalar
mecmûasında kullanmıştır.İslâm âlimleri Merkator’dan çok önce atlas
neşretmişlerdir. Bunlardan en mühimi, Belhî tarafından
yapılıp daha sonra İstahrî ve İbn-i Havkal’ın
hazırladığı Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik
isimli eserde 14 harita bulunmaktadır. Başlıcaları;
Dünyâ, Arabistan, Hind Okyanusu, Kuzey
Afrika, Mısır, Suriye ve Akdeniz haritalarıdır.
Bu haritaları bulunduran, yukarıda ismi zikredilen
esere ilim çevrelerinde “İslâm Atlası” denmiştir.
Türkiye’de ilk atlas, Kâtib Çelebi’nin; Pîrî Reis’in
Deniz Atlası ve Merkator’un atlasından faydalanarak
hazırladığı Cihânnümâ atlası ile İbrahim
Müteferrika’nın bastığı Atlas Minor’dur.
Haritalar kara, deniz, gök veya kara ile deniz
haritaları olarak çeşitlere ayrılır.
Kara haritaları: Kıta veya ülkeleri ayrı ayrı
gösteren haritalardır.
Deniz haritaları: Denizlerin kıyılarını, girinti
ve çıkıntılarını, fenerlerini, demirleme yerlerini,
kayalık ve akıntılarını, derinliklerini, hangi
mevsimde hangi yolun tâkib edileceğini gösteren
haritalardır.Türkiye’de ilk deniz haritası 1513
senesinde büyük Türk denizcisi ve coğrafya âlimi
Pîrî Reis tarafından bir ceylan derisi üzerine çizilmiş
ve Mısır Seferi esnâsında Yavuz Sultan Selîm
Hana sunulmuştur. Pîrî Reis, her bakımdan
mükemmel olan Kitâbü’l-Bahriye isimli atlası
1521 senesinde Kânûnî Sultan Süleymân Hana
takdim etmiştir.
Pîrî Reis’in hazırladığı bu haritalarda, henüz
Amerika kıtasına gidilmediği hâlde bu kıtanın haritası
en ufak teferruâtına kadar çizilmiştir. Amerika’nın
kuzey sâhili, Grönland ve Florida yarımadası
bugünkü haritaları gibidir. Amerika ve kutupların
Pîrî Reis haritasındaki şekli ile, son senelerde
uzaya gönderilen uydular vâsıtasıyla çizilen
haritalarla uygunluk arzetmesi ilim adamlarını
şaşırtmıştır.Gök h a rita la rı: İslâm ve Türk astronomi
âlimleri gök haritaları çizmişlerdir. Batıda ilk teferruatlı
gök atlasını Bay er hazırlamış; sâbit ve takım
yıldızları Lâtin ve Yunan harfleri ile isimlendirmiştir.