DÜZEÇLEME

DÜZEÇLEME i. (düzeç’ ten düzeç-le-me).
Aynı seviyeye getirme; seviye farklarını
ölçme; tesviye âletiyle ölçme. || Bir arazinin\
çeşitli noktalardaki yükseltisini, belli
bir yatay düzleme (deniz yüzeyi) göre
belirlemek , için yapılan işlemlerin tümü.
|| Barometrik düzeçleme, atmosfer basıncı
farklarından yararlanarak iki yer arasındaki
yükselti farkını barometre* ile ölçme.
|| Bir alanın düzeçlenmesi,, bu alanın
bütün noktalarını aynı düzeye getirme işle- /
mi. II Hipsometrik düzeçleme, suyun kaynama
sıcaklığının yükseltiyle değiştiğini gözönünde
bulundurarak, çeşitli noktalar arasındaki
düzey farklarını, ölçme.
— Mim. Toprak üzerinde yatay bir hat meydana
getirmek için yapılan işlem. ‘
— Düzeçleme,
karşılaştırma düzlemi olarak kabul edilen
gerçek veya ideal bir düzey yüzeyine (nivo
sathı) oranla bir arazinin çeşitli noktalarındaki
düşey uzaklıkları (yükseklik) ölçmeğe
dayanır. Metroloji’de üçüncü boyut olarak
incelenen yükseklik, aslında izafî bir kavramdır. Bunun i,çin, yükseklik, tayininde
deniz yüzeyi; yüksekliği sıfır kabul edilen
bir karşılaştırma düzlemi olarak alınır
ve herhangi bir yerin yüksekliğini ölçmek
için, o yerin deniz seviyesinden farkı hesaplanır.
Yüksektik ’ tayininde başlıca üç metot
uygulanır: ‘ .
1. Geometrik düzeçleme veya dolaysız dü-
. zeçleme. Birbirlerine 100 ile 200 m uzaklıktaki
A ve B gibi iki nokta arasındaki’ h yükseklik
farkını ölçmek için, bu noktalara düşey
olarak iki mira yerleştirilir. Bu miralar
sırayle, A ve B’den eşit uzaklıkta bulunan
dürbünlü bir< nivo • (tesviye âleti) , ile okunur;
a ve b okumaları,, bu iki nokta arasındaki
h = a — b yükseklik farkını verir.
Çok hassas sonuçlar’ veren (birkaç santimetre
farkla tam yükselti) bu düzeçleme usulü,
miraların cetvellerini santimlemekte kullanılır.;
2. Kısa mesafeli (200 m’den az) dolaylı düzeçleme.
Takeömetre yar dimiyle bir yandan
AB = L mesafesi, bir yandan da tam takeometrenin
yüksekliği kadar ayarlanmış bir
jalonun hareketli levhası üzerinden i eğim
açısı ölçülür. Böylece h = HB = L sin i
bulunmuş olur. Geometrik düzeçleme kadar
hassas sonuçlar vermeyen bu düzeçle–
me usulü, daha çok şehir dışı afazilerin, târlalarm
ölçülmesinde kullanılır; ,
3. Geodezik düzeçleme. Çok hassas bir teodolit
yardımıyle geodezik miralar üzerinden
yapılan bu düzeçleme,t uzun mesafeli (kilometrelerce
uzaklık) bir dolaylı düzeçleme usulüdür./
Yükseklik farkı, AB = K uzunluğunun
ve i açısının ölçülmesiyle bulunur;
ancak hesaplarda, nişan ekseninin atmosferdeki
kırılma olayından ileri gelen eğriliğini
ve Yer’in yuvarlaklığını da gözönünde bulundurmak
gerekir. Bu düzeçlerde usulü hem
güç, hem de hassas, sonuç vermeyen bir usuldür.