ÇİLEK

ÇİLEK (Fragaria); Alm. Erdbeere (f), Fr.
Fraıse (f), İng. Strawberry. Familyası: Gülgiller
(Rosaceae). Türkiye’de yetiştiği bölgeler: Ege,
Marmara, Karadeniz bölgesi.
Koltuklarından verdiği saplarla yerlerde sürünen,
meyveleri kokulu ve renkleri kırmızı, pembe
ve beyaz olan, gülgiller familyasına bağlı 8
kadar türü bulunan, çok yıllık bitki.
Nisan-haziran aylarında, beyaz renkli çiçekler
açan 5-30 cm boyunda, çok senelik bir bitkidir.
Gövdeleri sürünücü ve tüylüdür.Yaprakları 3 parçalıdır.
Yaprakçıklar oval şekilli, kenarları dişli, alt
yüzleri grimsi tüylüdür. Meyveleri olgunlukta etlenip
pembemsi bir renk almış olan çiçek ekseninin
üzerinde, çok sayıda, küçük siyahımsı renkteki
tohum gibi kısımlardan ibârettir. Çileğin bir çok
tür ve çeşitleri ıslah edilerek önemli kültür bitkileri
şeklini almıştır. Yabânî orman çilekleri çeşitli iklimlerde
yetişmesine rağmen, kültür çilekleri genel
olarak ılık iklimleri severler. Tınlı, kumlu, süzek ve
humusça zengin topraklarda iyi yetişir.
Memleketimizde, en çok Marmara, Ege, Karadeniz
ve Akdeniz bölgelerinde zirâatı yapılır.
Bursa, İstanbul, Karadeniz Ereğlisi, Antalya ve
Mersin’de yetiştirilen çilekler tanınmıştır.
Yetiştirilmesi: Çilek üç şekilde çoğaltılır: 1)
Tohumla çoğaltma: Tohumlar ılık ve sıcak yastıklara ekilir. Fideler 3-4 yapraklı olunca şaşırtılır.
Sonbaharda, tarlada hazırlanan tavalara 30 cm
aralıkla ikişer ikişer dikilir. 2) Daldırma ile çoğaltma:
Çilekçilikte en çok bu usûl kullanılır. Çilek
bitkisinin sürgün ve kolları üzerinde, 2-4 yapraklı
ve aynı zamanda köklü fidecikler meydana
gelir. Yaz mevsimi sonunda veya sonbahar mevsimi
başlangıcında bu fidecikler sağdan ve soldan
kesilerek çilek tarlasına dikilir. 3) Köklü fideleri
ayırıp dikmek sûretiyle: Çilek bitkisi kuvvetli
topraklarda bol kök salar. İlkbahar veya sonbaharda
ana bitkiler ayrılarak, her birinden köklü
fideler elde edilir.
Çilek tarlasının hazırlanması: Çilek 4-5 yıl
aynı yerde kalacağından, toprağının temiz ve iyi işlenmiş
olması lâzımdır. Çilek dikilecek toprak,
30-40 cm derinliğinde bellenir veya sürülür. Sonbaharda
çilek yeri hazırlanırken dönüme, 5-6 ton
eski çiftlik gübresi, 30 kg fosforlu ve 30 kg da potaslı
sun’î gübre verilir ve toprakla karıştırılarak kapatılır.
İlkbaharda çilekler çapalanırken dönüm
başına 30 kg da azotlu bir sun’î gübre verilir.
Çilek fidelerinin dikim zamânı: Kışı ılık geçen
yerlerde (ekim-kasım) aylarında, soğuk yerlerde
ise, ilkbahar donları geçtikten sonra (nisanmayıs)
aylarında dikmelidir. İyi hazırlanmış tarlaya,
birbirinden 75-80 cm aralıklarla, uzun ve
derin çizgiler açılır. Çilek fideleri, bu çizgilerin
meydana getirdikleri tesviye edilmiş balık sırtlarının
üzerine 25-30 cm aralıklarla ikişer dikilir. Çilek
fideleri dikildikten 4-5 hafta sonra, toprak çapalanır.
Yazı kurak ve sıcak geçen yerlerde her
15 günde bir defâ salma su verilmelidir. Kışı donlu geçen bölgelerde, kıştan evvel çilek bitkilerinin
üstüne samanlı gübre serilir.
Hasattan sonra çilek ana bitkisinin sürgün ve
kolları kesilmelidir. Bu kesilme işi yapılmazsa,
bitki kuvvetten düşer ve çayır hâlini alır. İyi bakım
yapılan çilek tarlalarından 4-5 yıl normal mahsul
alınabilir. Bir dönümden, çeşit ve bakım durumuna
göre 300-1500 kg kadar çilek elde edilir.
Çilek meyveleri hergün erkenden toplanır ve
küçük sepetler veya derin olmayan kutular içerisinde
pazara gönderilir.
Kullanıldığı yerler: Çileğin kök, yaprak ve
meyveleri kullanılmaktadır. Kök ve yapraklarında
tanen bulunur. Kök ve yapraklarının kabız edici,
kan temizleyici, iştah açıcı, idrar söktürücü özelliği
vardır. Meyvelerinin, bileşiminde şeker, pektin,
organik asitler, aromatik maddeler ve C vitamini
bulunur. Tâze meyvelerden reçel yapılır.