DENİZ ULAŞIMI

DENİZ ULAŞIMI; Alm. Seeverkehr (m), Fr.
Trafic (m) maritime, Ing. Navigation. Denizyolu ve
vâsıtaları ile sağlanan ulaşım. Denizlerle uzak yakın
irtibâtı olan devletlerin kurulup büyümeye başladığından
beri, denizlerde hâkimiyet ve deniz ticâretinde
üstünlük kurma çalışmaları, o devletlerin
yaşamalarının devâmı için ana mesele olmuştur.
Milâttan önce ve sonra o günün büyük devletlerinden
pekçoğu deniz hâkimiyeti için mücâdele etmişler,
çeşitli devirlerde kuvvetlerine göre hâkimiyeti
uzun veya kısa zaman devâm ettirmişlerdir.
Fenikeliler, Kartacalılar, Romalılar, Mısırlılar gibi.
Selçuklu Devletinin Anadolu sâhillerine hâkimiyetiyle
ilk Türk tersâne ve donanması kuruldu.
Çaka Beyle başlayan, Turgut Reis ve BarbarosHayreddîn’le varılan Akdeniz hâkimiyeti, uzun
seneler devâm etmiştir. Deniz ulaşımını karayollarındaki
hâkimiyet, denetim ve emniyetle koruyan
Türkler, dünyâ ticâret yollarını asırlarca ellerinde
tutarak Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusunu
birleştiren ticâretin hâkimi olmuşlardır. Deniz hâkimiyeti
yanında hâkim olunan yerlerde ticârete de
gereken değer verilmiştir. Deniz ticâreti ile uğraşanlara
“gemi esnafı” denirdi. Gemiciler Loncasında
gemi esnafından meydana gelen ve geçimlerini
denizlerden sağlayan insanlar yer alırdı.
On dokuzuncu yüzyıl ortalarında başlayan deniz
ticâretinin gelişmesiyle Bahriye Nezâretinden
ayrılıp 1843 yılında Fevâid-i Osmâniye adı altında
yolcu ve yük taşıyan Denizcilik Kuruluşu tüzel
kişiliği oluşturulmuştur.
1857 yılında Şirket-i Hayriye adı altında OsmanlIların
ilk yüz hisseli anonim şirketi kurulmuştur.
Bu kuruluşlardan Şirket-i Hayriye Boğaçiçi’nde
yolcu taşıma hizmetleri gösterirken Fevâid-
i Osmâniye Marmara’da faaliyet göstermiştir.
Daha sonra Fevâid-i Osmâniye Akdeniz ve Karadeniz’de
vapur işletmeye başlamıştır. Bu şirket
1870’te İdâre-i Aziziye ve 1878’de İdârî Mahsusa
adlarını alarak 1910 yılına kadar sürdürmüştür.
1910 yılında kurulan Osmanlı Seyr-i Sefâin
İdâresi, Cumhuriyetin îlân edildiği döneme kadar
görevini sürdürmüş, 1925 yılında Seyr-i Sefâin
Müdüriyet-i Umûmîyesi adını almıştır. Bu târihe
kadar Türk limanları arasında yolcu ve yük nakliyatı
yapabilen yabancı gemilerin Türk sularında çalışmaları
1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj
Kânunu ile son bulmuştur. Bu târih aynı
zamanda deniz ulaşımının Türk gemilerinin eline
geçmesi târihi sayılmaktadır. 1944’te Devlet Deniz
Yolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğü
kurulmuştur. Bu arada kıyı güvenliğini sağlayan şirket satın alınmış, 94 yıllık mâzisi bulunan Şirket- Filo Kapasitesi
i Hayriye de 1945’te Umum Müdürlüğe katılmıştır. Tonaj………………………….. ……….. …..545.600 ton
Denizcilik Bankası: Denizcilik Bankası TAO Yolcu… …….. ……………………………… 10.147 adet
10 Ağustos 1951 târihinde yürürlüğe giren 5842 sa- Vâsıta….. ………………….. …….. ……………974 adet
yılı Denizcilik Bankası TAO Kânunu ile özel hu- . ‘ . t ^ , .
kuk hükümlerine tâbi bir anonim ortaklık kurul- J Denizyolları ış etmesi, Türkiye kıyılarında
muştur. Denizcilik Bankası Kuruluş Kânunu hü- d ü z e n İ 1 Posta seferlen yaParak y°lcu taşımakla
kümlerine göre, “Türk sularında ve yabancı de- §örev 1 ve Türk ve yabancı sularda her t]ürlü yo1’
nizlerde ulaştırma işlerini ve bu işlerle ilgili her tür- cu’ yük ve ara<? naklıyatl yamaya yetkilidir,
lü teşebbüslerde bu kânunda gösterilen diğer hiz- Şehir Hatları İşletmesi
metleri yapmak ve bu kânunla husûsî hukuk hü- Yolcu vapurları………………… …………….. …6 6 adet
kümlerine göre idâre edilmek üzere” görevli ve yet- Araba vapuru…….. ……… ……………. 25 adet
kili kılınmıştır. Hizmet araçları…………. ………………………. 9 adet
Bankanın görevleri şunlardır: Liman hizmet- Yakıt tankeri………………………….. ………….. 2 adet
leri, karasularımızda can ve mal emniyeti hiz- Toplam… ……. ………………………………….102 adet
metleri, denizde gemi kurtarma hizmetleri, şehir Filo Kapasitesi
hatları hizmetleri. Bu hizmetler bankaya görev Yolcu Vapurları
olarak verilmiş olup, tekel hizmeti olarak yerine Tonaj……. ……………….. …………28.932 gros-ton
getirilmektedir. Yolcu…………………………….. ……………..75.010 yaz
1984 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri …………. ……………………………………….64.400 kış
ünvanı alan kuruluşun görevleri şunlardır: Liman Araba Vapurları
hizmetleri, karasularımızda can ve mal emniyeti Tonaj…………………. …………. 28.867 gros-ton
hizmetleri, denizde gemi kurtarma hizmetleri, şe- Yolcu……………. …………….. ………….. 21.439 yaz
hir hatları hizmetleridir. ……………………………………….. ………….14.523 kış
Deniz Yolları İşletmeleri, Filo
Mevcudu Gemiler
(1993)
Yolcu gemisi….’………1………………..I…………. .4 adet
Feribot………………………………… … …………… .9 adet
Toplam………………….. …………………i……….13 adet
Hatlar
A. Boğaz hattı: 27 iskelesi mevcuttur.
B. Marmara hattı: Toplam 17 uğrak yeri vardır.
C. Haliç hattı: 8 İskelesi vardır.
D. İzmit hattı: Toplam 7 iskelesi vardır.
E. Araba vapur hattı: Toplam 15 iskelesi vardır.Küçükçekmece-Trakya arasındaki hattın doğusunda
kalan Marmara Bölgesi ile Karadeniz
Boğazı ve Haliç’te 18 rüsum tonilatodan yukan makinalı
ve motorlu araçlarla yolcu nakli ve araba vapurları
ile yük ve araç nakli işlerini şehir hatları işletmesi
yapmakla görevlidir.
Devletdemiryolları İzmir (Körfez) İşletmesi:
Filo, 8 adet yolcu vapurundan meydana gelmiş
olup, filo kapasitesi 8.068 yaz, 6911 kış yolcudan
ibârettir. Hattın toplam 6 iskelesi vardır.
Devletdemiryolları Van Gölü İşletmesi:
Filo mevcudu gemi sayısı 7 olup, bunların 4’ü
tren ferisi, 2 ‘si römork, l’i de yük gemisidir.
Filo kapasitesi 960 adet yolcu ve 1800 ton yük
feribot (11-15 yük vagonu veya 7 yolcu vagonu)
Liman İşletmeciliği Sektörü
İsletilmekte Olan Limanlar
Limanlar Rıhtım Açık Kapalı Kapasite
Boyu(m) Saha(m2) Saha(m2) (ton)
İstanbul .2.016 .269.571, 89.903.. 1.800.000
Tekirdağ …418…….. 8.476.,……….. (-)-. 365.000
İzmir .2.746.. .149.389, 30.606 1.500.000
Kuşadası …239.. ………. (-)••……….. <-)- 300.000
Antalya 1.880.. „426.532…….3.007 730.000
Trabzon …714.. ,130.981 ……6.046 700.000
Hopa …935.. …28.960, ……3.000 500.000
Giresun …648.. …62.290 ……2.325 330.000
Ordu 165 6.089 (-) 220.000
Kıyı Emniyet İşletmesi
düklerini ve cankurtaran istasyonlarını tekel olarak
işletmekle görevlidir.
Bu işletme, faaliyetinden faydalanan her türlü
yerli ve yabancı bütün gemilerden milletlerarası
kurallara göre gelir sağlamakta olup, ülke döviz kazancına
katkıda bulunmaktadır.
Gemi Kurtarma İşletmesi:
Filo Mevcudu Gemiler
Kurtarma gemisi…………………………………..2 adet
Yangın gemisi….. ……………… …………………. 1 adet
Dalgıç romorkörü………. … ………. .. 1 adet
Gemi Kurtarma İşletmesi, Karadeniz’de Şile
Feneri ile Karaburun Feneri arasındaki Türk karasuları
ile Ege Denizinde Bozcaada ve İmroz
Adası sâhilleri de dâhil olmak üzere Bababumu ile
Saroz Körfezinde Kilimli mevkii arasındaki Türk
karasularında ve bu iki hudud arasında kalan Karadeniz
ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi
(İstanbul Boğazı dâhil) ve Akdeniz’de kazaya
uğrayan savaş gemileri hâriç 300 rüsum tonilatodan
yukarı gemilerin ve yüklerinin kurtarma ve
yardım işlerini tekel olarak yapmakla görevlidir.
Türkiye Gemi Sanâyi A.Ş.:
1984 yılı sonunda uzmanlık alanlarına göre yeniden
reorganize edilen faaliyetleri içinde tersânelerin
çalışmaları Türkiye Gemi Sanâyi A.Ş. Genel
Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir.
Tersâneler:
1. Haliç Tersânesi (tersâne alanı: 75.000 m2)
2. Câmialtı Tersânesi (tersâne alanı: 72.000 m2)
3. İstinye Tersânesi (tersâne alanı: 26.214 m2)
4. Alaybey Tersânesi (hâlihazır: 70.000 m2,
genişletildikten sonra: 80.000 m2)
5. Pendik Tersânesi (tersâne alanı: 953.000 m2)