ANNE-SÜTÜYLE BESLENME: A nne sütü siit çocuğunun en doğal besinidir. Besleyici niteliğinin yanı sıra sindirilm esinin d ah a kolay olm ası nedeniyle an n e sü tü n d en y ararlan ılm alıdır. A nne sü tü n d e tuzun oldukça az oluşu, bebeğin ilk ay la rd a bö b rek lerin in çalışm asını ko lay laştırır. Süt yoluyla an n ed en çocuğa geçen belli an tik o rlar, özellikle IgA, çocuğu çeşitli bulaşıcı h a sta lık la ra k arşı korur. A nne sütüyle beslen en ço cu k lard a pişiklere de d ah a az ra stla n dığı görülm üştür. D iğer y an d an em zirm e olayı, çocukla an n e arasm d aço cu ğ u n ru h sağlığı açısınd an çok önem li ilişkilerin kurulm asını sağ lar. Em zirm e için h az ırlık lara doğum dan üç ay önce b aşlan m alıd ır. B anyo y ap a rk en m em e b aşların ın Özenle yıkanm ası gerekir. Y ıkandıktan so n ra sab u n u n etkisiyle m em e b aşların ın kuruyup ç a tlam asını önlem ek için uygun b ir m erhem den y ara rla n ıla b ilir. D oğum un son ay ların d a meme b a şla rı günde b irk aç kez d ışarı doğru çekilm elidir. Bu önlem ler em zirm eyi k olaylaştırır ve ağrı oluşm asına engel olur. E m zirirken ra h a t ve sakin olm ak gerekir. A nnenin hey ecan lan m ası ve kendini sıkm ası süt m iktarını etkileyebilir. E ğer anne y a ta ra k em zirm ek zorund ay sa hafifçe yan yatıp m em e başını çocuğun y an ağ ın a d eğ d irir ve çocuk b aşın ı çevirip kolayca mem eyi alır. Bu olayı b ir içgüdüyle y ap ar. Em zirm enin en iyi yolu o tu rarak em zirm ektir. Çocuk yarım y a ta r durum da k av ran ır. A nne bir kolunu çocuğun b aşının altın a destek y ap arak , m em e b aşın ı çocuğun y an ağ ın a ya da dudak k en a rların a y ak laştırır. Çocuğun tam olarak em ebilm esi için, m em e başın ı etrafın d ak i koyu renkli (A reola) bölgeyle birlikte ağzına alm alıdır. Eğer bebeğin ağzı yalnız m em e b aşın ın üstü n d ey se fazla süt alam az. Bu durum da an n en in m em eyi y av aşça çocuğun ağzından çekip yenidetı verm esi gerekir. Çocuk doğduktan b irk aç gün so n ra esas süt gelm eye b aşlar.B u n d an önce m em eden sarım tırak b ir sıvı gelir. “K olostrum ” denilen bu süt, çocuk için son d erece y a ra rlı ve besleyicidir. H er beslenm ede göğüsleri değiştirm ek d ah a y a ra rlıdır. Eğer em zirm e sırasın d a b ir m em enin boşalm asına k arşın , çocuk doym am ışsa o m em e tüm üyle b o şald ık tan so n ra ikinci m em eye geçilebilir.
Emzirme hem sizin hem de çocuğunuzun sağlığı için çok yararlıdır.
H er em zirm enin sü resi o rtalam a o larak 15-20 dakika olm alıdır. Y arım sa a t em zirm eye gerek yoktur. M em e ya d a b ib ero n la beslenm ede bebekler b ir m iktar h av a y u ta rla r. Sütle b e ra b e r y utulan h av an ın yol açabileceği rah atsızlığ ı önlemek am acıyla b eslendikten so n ra kucaklanıp sırtla rın a hafifçe vurulm alıdır. Çocuğun y eterin ce beslenip beslenem ediği vücut gelişim inin y akından incelenm esiyle anlaşılabilir. B u rad a, em zirm ekte olan annenin besleyici değeri yüksek ve sulu b esin ler alm asının gerektiğini belirtelim . Emzirm e anne için de çok y ara rlıd ır. Bu olay sırasın d a gelişen bazı horm onal ve m ekanik u y arılar yardım ıyla ham ilelik ve em zirme dönem inde büyüm üş olan an n en in m em eleri d ah a kolay ve iyi b ir biçim de eski d urum una yaklaşır.
SÜT ÇOCUĞUNUN ‘BESLENMESİ: D aha önce de belirttiğim iz gibi süt çocuğunun en iyi besin m addesi an n e sü tü d ü r. A nne sütünün hem inek sütüne hem de m am alara göre birçok üstünlükleri v ard ır. A nne sü tü n ü n % 87’si su, % 1-1,5’u protein, % 6,5 ’u k arb o n h id rat (laktoz), % 3,5’u d a yağdır. Sağladığı kalori 710’dur. İnek sütünde ise % 87 su, % 3,3 protein , °/o 4,5 laktoz, % 3,5 yağ bulu n u r. Bu sütün sağladığı kalori 990’dır. A nne sütünde b u lu n an proteinin % 60’ı “ L aktalbum in” , % 40’ı ise “K azeinedir. İnek sütündeki proteinin ise % 40’ı laktalbum in, % 60’ı kazeindir. L aktalbum in küçük m oleküllü b ir p ro tein d ir ve kolay em ilir. A nne sütü laktalbu- m inden zengin, kazeinden oldukça fakir olduğundan, çocuk için d ah a y ara rlıd ır. Olein en kolay em ilen yağ çeşitlerindendir. A nne sütündeki olein m iktarı inek sütündekinden iki kat fazladır. Bu d a anne sütünün b ir üstünlüğüdür. A nne sütündeki çeşitli m adenlerin m iktarı inek sütündekinden d ah a azdır. A ncak anne sütü dah a kolay em ildiği için bu m adenlerin çocuğa kazandırılm asında herh an g i b ir eksiklik gelişm ez.Eğer annede kansızlık v a rsa çocuğa süt yoluyla yeterin ce dem ir geçm eyebilir. Bu b ir sü re sonra çocukta dem ir eksikliğine yol açabilir. Bu gibi d u ru m lard a, çocuğa dem ir yönünden- zengin sebze ve et suyu gibi b esin ler verm ek gerekir. D oğum dan sonra en hızlı büyüyen ve gelişen organ beyindir. Beyin protein eksikliğine en duyarlı organdır. Ergenlik çağm a k ad a r tüm çocukların h ay v an sal protein yönünden zengin bir beslenm e rejim ine alınm alarının o n lara beyin gelişim i açısın d an çok önem li katkısı olur. B u rad a proteinin beynin gelişim i üzerindeki etkisiyle ilgili b ir deney iletm eyi uygun buluyoruz. Bir a ra ş tırm acı grubu deney farelerin i 2 g ru b a ayırdı, ilk gruptaki farele re pro tein d en zengin birb eslen m e program ının yanı sıra o y u ncaklardan da zengin bir çevre, ikinci g ruptaki deney h ay v an ların a p roteinden fakir b ir beslenm e rejim i ve az oyuncaklı b ir çevre sağladı. Bir sü re so n ra h er iki gruptaki h ay v an ların beyinleri incelendiğinde, ilk g ru ptakilerin beyin dokularında d ah a yüksek sayıda sinir h ü cresin e rastlan d ı. Büyüm enin hızlı olduğu dönem lerde ço cu k lara kilo b aşın a verilecek olan protein de fazla m iktarda olm alıdır, Ö rneğin süt çocukları kiloları b aşın a günde 2,5-3,5 gr. protein alm alıdırlar. P roteinden fakir beslenen ço cu k lard a “K vaşiyorkor” denilen bir beslenm e bozukluğu tablosu gelişir. Tüm besinlerd en fakir olarak beslenen çocuklardaysa “M a- rasm u s” denilen b ir beslenm e bozukluğu tablosu gelişir. Çocuk ilk m em eyi doğduktan 6-12 sa at so n ra alır. İlk h afta d a ü çer sa a t aray la süt verm ek gerekir. İlk h afta d an sonra 4-5 saatlik a ra la rla süt verilir. G eceleri 4-6 saatlik a ra la r y eterlid ir. Çocuk 6-7 aylık olduğunda m em eden kesilm elidir. Bu sü re en fazla 9 ay olm alıdır. B u rad a son o larak anne sütüyle beslenm em enin gerektiği d u ru m ları belirteceğiz. A. Çocuk bakım ından 1. Ç ocukta em m e refleksinin bulunm am ası: Bu d urum a doğum sırasın d a çocuğun zedelenm esi, erken doğum veya bulaşıcı h astalık lard a ra stla n m a k ta d ır. 2. Ç ocukta doğuştan ağız ve d udakta şekil bozukluklarının bulunm ası 3. A nne sü tü n e k arşı allerji B. A nne bakım ından 1. M em e iltihabı (m astit) 2. Süt azlığı (hipogalaksi) 3. B ulaşıcı h astalık lar a. A nnenin tüberkülozu sütle geçm ez. A ncak em zirm e sırasın d a salya ile anneden çocuğa b u laşab ilir. b. A nnenin sifilisi (frengi) ham ileliğin ilk 7 ayında eğer çocuğa bulaşm ışsa çocuk zaten sifilisli olacağından em zirm ede b ir sakınca yoktur. 4. A nnenin habis b ir tüm öre yakalanm ış olm ası 5. K alp, böbrek, k araciğ er gibi organların ağır yetm ezliğe düşm esi 6. A nnede psikolojik h astalık lar bulunm ası.
KOLOSTRUM: Em zirm enin ilk birkaç gününde, m em elerden sü tten farklı renkte ve koyulukta b ir m adde gelir. Bu m addeye “Kolostru m ” denir. K olostrum çocuk için çok y ararlıd ır. Bu m adde sü tten d ah a yoğundur. K alorisi d ah a düşük, yağı ve şekeri d ah a azdır. A ncak proteini üç k at fazladır. K olostrum , A vitam ininden çok zengindir. Çocuğun m ekonyum denilen ilk dışkısını çıkarm asını kolaylaştırıcı etkisi de v ard ır.
SÜT ÇOCUĞUNUN BESLENMESİ: Süt çocuklarının beslenm esinde değişik p ro g ram lar uygulanm aktadır. Biz b u n la rd a n birini vereceğiz. Süt çocuğu ilk 2-3 ayında günde 120-150 mİ. süt em m elidir. A yrıca h er gün 400 IÜ D vitam ini verilm elidir. 6. h afta d an so n ra d a dem ir verilebilir. S ü t m iktarı ü çüncü ay d a 180 m İ.’ye çıkartılm alıdır. Çocuk 3-4 aylık olduğunda 180-210 mİ., 5-10 aylık olduğunda d a 210-250 mİ. süt alm alıdır. Erken doğan çocuklar 2-2,5 sa a t a ra la rla an cak d ah a az m ik tarlarla beslenm elidir. 2. ayda h er gün sulandırılm ış p o rtak al suyu verilebilir. D ördüncü ayda anne sütüne ek olarak süt, un ve şekerden oluşan b ir m am a hazırlan ıp verilebilir. Bu m am anın sab ah 10’d a verilm esi d ah a uygundur. B undan sonraki öğün yine anne sütüdür. Beşinci ay d an önce çocuğa verilecek sütün y a n yarıya sulandırılm ası gerekir. Çocuk altı aylık olduğunda ikinci bir ek besine geçilebilir. Bu b ir çorba olabilir. Y edinci ayda sebze p üresine b aşlan ab ilir. Beşinci ay d an sonra çocuğa et ezm esinin verilm esi y ara rlıd ır. Ü çüncü ek besin akşam üstüne doğru b ir m uhallebi ya da yoğurt biçim inde olabilir. Y um urta sarısı sekizinci aydan sonra, yum urtanın tümü de b ir yaşın d an sonra verilm elidir. Beyin, ciğer, köfte, çay gibi b esinler de bir yaşından sonra verilm elidir. İlk dört ayda en uygun beslenm e an n e sü tü d ü r. D ört ay d an önce çocuğa yabancı b ir besin m addesi verm e- m em ek gerekir. Böyle beslenen çocuklar, ileri y aşlara geldiğinde b u n lard a alerji d u ru m ların a d ah a sık rastlan ır.
HAYVAN SÜTÜYLE BESLENME: Çocuklar için en uygun hayvan sütü inek sü tü d ü r. Keçi sütü tüberküloz basilini taşım az. A ncak m alta hum m asına yol açabilir. B12 vitam inlerinden fakir olduğundan, çocukta kansızlığa neden olabilir. Eşek sütü kadın sütüne en yakın olanıdır. A ncak zor bulu n u r ve kaynatıldığında özelliklerini kayb ed er. İnek sütünü kadın sütüne yaklaştırm ak için bu sütteki kazein m iktarını azaltm ak, karbonhidra tla rı arttırm ak , m ikroplardan arın d ırm ak ve yağ m iktarım düşürm ek gerekir. B unun için sütün su ya da pirinç suyuyla sulandırılm ası gerekir. S ulandırm a oranı şöyle sap tan ır: 45 günlük olana k ad ar çocukların b ir ölçü sütüne 2 ölçü su katm ak gerekir. Altı aya k ad a r olan dönem de b ir ölçü süte b ir ölçü su katılır. Altı ay d an sonra inek sütü tam olarak verilir. Sulandırm ayla inek sütündeki kazein, m idede d ah a ince p a rç a la ra bölünerek çöker. Sütün kalori ve B vitam ini yönünden değeri a rta r. Sütün m ikroplardan tem izlenm esi için 10 dakika süreyle kaynatılm ası gerekir. Bu sırad a yağın üstte toplanm am ası için sütün tem iz b ir kaşıkla karıştırılm ası gerekir. Süt 20 dakika süreyle 85°C’ta tu tu lu rsa pastörize edilm iş olur.
BİBERONLA BESLENME: A nne sütü 7. aya k ad ar çocuğun en değerli besin m addesidir. A ncak “ Süt çocuğu” nun beslenm esi adlı bölüm de de belirttiğim iz gibi bazı d u ru m lard a çocuğun yapay sütlerle (mam a) beslenm esi gerekir. Kimi zam an anne sütüne ek olarak d ışa rıd an çocuğa verilen bazı besin m addelerinin b ib ero n la verilm esi gerekebilir. B u rad a b ib ero n la beslenm e konusunda dikkat edilecek k o n u lan belirteceğiz. Bebeğin bib ero n u h azırlan m ad an önce bunu h azırlay an kişinin ellerini özenle tem izlem esi gerekir. Eğer b ib ero n u n emziği delik değilse onu kızdırılm ış b ir iğneyle iyice delm ek gerekir. Emziğin içine b iraz sıcak su doldurduktan so n ra em zik sıkılarak sıcak suyun delikten geçip geçm ediğine bakılm alıdır. D aha so n ra emziği sıcak sab u n lu suyla fırçalay arak yıkam ak gerekir. B iberon ve k ap ak ların ın iç ve dış yüzeylerini dikkatle fırçalam ak gerekir. Bu işlem ler sırasın d a d eterjan kullanılm am alıdır. D aha so n ra büyük b ir kap suyla do ld u ru lu r ve su kaynatılır. Biberonlar, em zikler, b ib ero n u n ağzındaki yuvarlak halka huni ve b ir b ıçak kaynam akta olan suya atılır. Bu gereçlerin en az on dakika süreyle kaynatılm ası gerekir. Bu sü ren in sonunda tem iz b ir m utfak m aşasıyla b ib ero n ları, em zikleri, biberonun ağzındaki yuvarlak, kapağı huni ve bıçağı su d an çıkarıp, düz ve tem iz b ir yüzey üzerinde süzülm eye bırak m ak gerekir. B iberonlar b a ş aşağı çevril- m elidir. K abın içindeki su d ah a sonra dökülür. K aba yeniden su d o ld u ru larak kaynam aya b ıra kılır. Bu su da en az 10 dakika süreyle kay- nam alıdır. Suyla dolu kap d ah a sonra ateşten indirilerek soğum aya bırakılır. Eğer h azırlan acak m am a 60 mİ. ise b ib ero n a 60 mİ. suyu huniyle boşaltm ak g erek ir.D ah a so n ra çocuk için geçerli olan ölçüde kullanılm akta olan m am a biberona boşaltılır. Bu işlem için m am ayla birlikte verilen
443
ölçek kaşığından y ara rla n ılır. Ö lçek kaşığı m am ayla d oldurulduktan so n ra fazlalığı bıçağın sırtıyla kaşık ü zerinden atılır. D aha so n ra şişenin ağzı k ap atılır ve m am anın tüm ü su d a çözününce- ye k a d a r biberon sallan ır. Emziğin çocuğun ağzına girecek bölüm ü el değdirilm eden b irk aç dam la m am ayı el sırtın a dam latm ak gerekir. Bu d am laların ne sıcak ne de soğuk olm ası gerekir. V ücut ısım ızla aynı ısıda olm ası uygundur. Bu sırad a m am anın biberondan yeterince dam layıp dam lam adığına da bakm ak gerekir. B iberon b aş aşağı tutulduğunda h er saniyede b ir dam la dam lam alıdır. Eğer d ah a hızlı akıyorsa delikler çok büyük dem ektir çok hızlı gelen süt bebeğin solunum yollarına k açab ilir ve bebeği k u stu rab ilir. Bunu önlem ek için biberonun em zik bölüm ünü değiştirm ek gerekir. Beslenme bittikten so n ra b ib ero n d a k alan m am ayı dökm ek gerekir. Tek b ir bib ero n h azırlam a d ah a kolaydır. Eğer böyle y ap ılacak sa b ib ero n şişelerine kaynatılm ış su d an konur ve ağızları k ap atılır tem iz,-bir yerd e sak lan ır. Çocuk beslenm ek istendiğinde m am a tozu eklenir. B iberonla beslem ek için çocuk y arı y a ta r biçim de kucaklanır ve b aşın ın altın d a b ir kolla destek y ap ü ır. D aha so n ra b iberonun em ziği sütle dolu olacak bir eğim le tu tu larak çocuğun ağzına değdirilir. Beslenm e sırasın d a çocuk b ir m iktar h av a yutar, bu d a onu rah a tsız edebilir. Bu rahatsızlığı önlem ek am acıyla çocuk kucaklanıp sırtına b irk aç kez hafifçe v u ru lu r. A ynı şey çocuk yüzükoyun y atark en de yapılabilir.