DIŞ BORÇLAR

DIŞ BORÇLAR; Alm. Ausländische Kredite,
Fr. Crédits exterievr, İng. External credits. Ülke
içinde yerleşik kişi veya kuruluşlarca, ülke dışında
yerleşik kişi veya kuruluşlardan sağlanan dış
krediler. Sağlanan bu krediler bağış, yardım yâhut
da kredi şeklinde olmaktadır. Yardım ve kredi adı
altında verilen krediler, belli bir fâiz ve geri ödeme
plânına bağlandığından uygulama açısından
aralarında farklılık yoktur. Ancak bağış, tanımı
gereği herhangi bir ödeme planı olmayan, gerçek
anlamda bir bağış niteliğindeki karşılıksız kredidir.
Sağlanan dış kredilerle genellikle ülke içindeki
kaynaklarla sağlanması güç olan, yatırım malzeme
ve teçhizâtının finansmanı karşılanmaktadır. Dış
krediler, ülkeye döviz olarak veya döviz karşılığı
mal olarak gelmekte ve bu sebeple ödemeler dengesine
kullanım safhasında (+), yâni olumlu etkide
bulunmakta; ancak geri ödeme sırasında yine
döviz olarak ödendikleri için (-), yâni olumsuz
etkide bulunmaktadırlar.
Ülkemizde dış borç çeşitleri:
Ülkemizde dış borçlar, vâdeleri bakımından iki
grupta İncelenmektedir: Kısa vâdeli dış borçlar, orta
ve uzun vâdeli dış borçlar.
Bir dış borcun vâdesi, kredinin anlaşma târihi
ile son anapara ödeme târihi arasında geçen süredir.
Eğer bu süre, bir yıla eşit veya bir yıldan az
ise o kredi kısa vâdeli dış borç kapsamında ele alınmaktadır.
Sürenin bir yıldan uzun olması durumunda
krediler, orta ve uzun vâdeli dış borç olarak
değerlendirilmektedir.
a. Kısa vâdeli dış borçlar: Milletlerarası ticârette
ve mal alışverişlerinde ödeme problemlerinin
ortadan kaldırılması amacıyla sağlanan krediler
genelde kısa vâdeli dış borçlar kapsamında ele
alınmaktadır. Yurt dışında yerleşik kişilerce Merkez
Bankasında kısa vâdeli açılan kredi mektuplu
döviz tevdiat hesapları, ticârî bankalarda açılan
mevduatlar, kısa dönemli poliçeler, kabul kredileri
(akseptanslar) ve akreditifler kısa vâdeli borçlanma
araçlarından bâzılarıdır. Ayrıca ihrâcat prefinansman
kredileri, banker ve kurye kredileri de kısa
vâdeli dış borç kapsamına giren kredi türleridir.
b. Orta ve uzun vâdeli dış borçlar: Orta ve
uzun vâdeli dış borçların en çok görülen ve alışılmış
olan türleri program ve proje kredileridir. Yeniden
finansman ve borç erteleme kredileri de bu
gruba girer. Bu krediler, genelde, ülkenin ekonomik
kalkınmasına yönelik olarak sağlanan kredilerdir.
Temel amaç, kalkınmanın zorunlu kıldığı
sermaye ve yatırım mallarının finansmanının sağlanmasıdır.
Program kredileri: Program kredileri, genel
olarak, ikili anlaşmalarla sağlanan ve ülke içinde
yerleşik ithâlâtçı kuruluşların kullanımına açık olan
bir kredi türüdür. Herhangi bir projeye bağlı olmadığından
proje kredilerine göre daha esnek bir yapıdadır.
Mal ve hizmetlerin sâdece belli bir ülkeden
ithâl edilmesi şartının bulunması durumunda, bu tür
kredilere “bağlı program kredileri” adı verilmektedir.
Eğer mal ve hizmetlerin belli bir ülkeden ithal
edilme zorunluluğu yoksa, bu durumda krediler
“bağsız program kredileri” adını almaktadırlar.
Proje kredileri: Proje kredilerinde amaç, belli
bir projeye ilişkin mal ve hizmet ithâlâtınm finansmanının
oluşturulmasıdır. Kredilerin kullanım
yöntemleri çeşitli kredilere göre değişmekle
birlikte, genel olarak kullanım dönemi projenin bitiş
süresine göre sınırlandırılmıştır. Proje kredilerini
krediyi veren kuruluşlara göre çeşitli biçimlerde
sınıflandırmak mümkündür. Eğer proje kredileri,
ikili ve çok taraflı anlaşmalarla hükümetlerden
sağlanıyor ise bunlara “resmî (imtiyazlı) proje kredileri”
adı verilmektedir. Proje kredileri, satıcı firmalardan
veya yabancı bankalardan sağlanıyor ise
“ticari proje kredileri” adını almaktadırlar. İmtiyazlı
proje kredilerinde, proje mâliyetinin tamâmı, sağlanan
dış kredi ile karşılanırken, ticârî proje kredilerinde
proje mâliyetinin ancak % 80’i veya % 85’i
krediden karşılanmaktadır. Geri kalan % 15 veya %
2 0 ‘lik miktar “peşinât ödemesi” (advance payment)
olarak satıcı firmalara verilmektedir. Peşinât kredileri
genellikle 5-6 yıl vâdeli olarak ve değişken
fâizle milletlerarası para piyasalarından temin edilmektedir
(Euro loans).veya kamu yâhut da özel sektör kuruluşlarından biridir.
Program kredilerinde kullanıcılar hemen hemen
bütün ithâlâtçı kuruluşlar olabildiği halde,
proje kredilerinde kullanıcı bir veya birkaç kuruluş
olmaktadır. Ülkemizde son yıllarda proje kredilerinin
toplam içinde payı önemli ölçüde artış
göstermiştir.
Yeniden finansman ve borç erteleme kredileri:
Bu krediler genellikle, mevcut olan borçların
ödenmesinde ortaya çıkan riskleri azaltmak
amacıyla alman kredilerdir.