DİŞBUDAK

DİŞBUDAK (Fraxinus); Alm. Esche (f), Fr.
Frene (m), İng. Ash, ash- tree. Familyası: Zeytingiller
(Oleaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler:
Karadeniz, Marmara ve Akdeniz bölgesinde yer
yer.
İki çenekliler sınıfının, zeytingiller familyasından
pekçok türü bulunan, ekseri Kuzey Yarım
Kürenin ılıman bölgelerinde yetişen bir ağaç cinsi.
Kışın yaprağını döken ağaçlardandır. Ülkemizde
dört türü bulunur. Çiçekli ve çiçeksiz denilen
çeşidi vardır.Çiçeksiz dişbudak ağacı: (Praxinus excelsior):
Nisan-mayıs aylarında çiçek durumları meydana
getiren 20-30 cm yüksekliğinde, kıymetli
bir orman ağacı. Hafif ve rutubetli toprakları sever.
Kökleri derine iner. Gövde dik, karşılıklı dallı,
üzerinde esmer lekeler bulunan gri renkli kabukludur.
Yapraklar sivri uçlu ve kenarları muntazam
dişlidir. Çiçekler bileşik salkım durumlarında olup,
yapraklardan önce açar. Bitkiye çiçeksiz denmesinin
sebebi çiçek örtüsünün bulunmamasındandır.
Meyveleri kanatlı fındıksıdır. Tohum esmer renkli
ve uzunca şekillidir.
İzmit, Çankırı, Kastamonu, Samsun, Maraş,
Amasya, Toroslar (Mersin) havâlisinde bulunur.
Kullanıldığı yerler: Bitkinin kullanılan kısmı;
yaprakları, kabuk ve tohumlarıdır. Yapraklar
haziran-temmuz ayları arasında toplanır. Gölgede
kurutulur. Yapraklarında reçineli maddeler, tanen,
uçucu yağ ve glikozitler vardır. Yaprakları idrar
söktürücü, müshil ve süt ifrazını arttırıcı olarak kullanılır.
Romatizma ve nikris tedâvisinde de faydalıdır.
Kabukları ateş düşürücü ve kabız edicidir.
Tohumları idrar söktürücüdür.
Çiçekli dişbudak ağacı (Fraxinus ornus):
Mayıs-haziran ayları arasında beyaz renkli çiçekler
açan 5-10 m yüksekliğinde bir ağaç. Gövde
dik, silindir biçiminde, gri renkli, gençken düz,
sonra kabarcıklı kabuklu, yapraklar uzun saplıdır.
Çiçekler evvelâ dik duran, fakat sonra sarkan
durumlar teşkil ederler. Meyveleri küt uçlu, esmer
renkli, yassı şekilli ve kanatlı fındıksıdır.
Trakya, İstanbul, Bursa, İzmir, Manisa Dağı,
Toroslar, Osmaniye, Maraş civârında tek başına veya
küçük topluluklar hâlindedir.
Kullanıldığı yerler: Bitkinin gövdesinden elde
edilen usare kullanılır. Bu usare temmuz-ağustosta
ağacın gövdesine yapılan yarıklardan elde
edilir. Bu usârede mannitol, şekerler ve reçine bulunur.
Hafif müshil etkilidir. Bilhassa çocuklara su
veya süt içinde eritilerek verilir.
Dişbudak ağacı şah ve filizden büyüyebilir.
Azamî 300 sene yaşar. Kerestesi açık renkli ve
parlaktır. Mobilya imâlinde kullanılır.