Arbitraj

Arbitraj, bir piyasadan döviz, altın, tahvil
ya da menkul değerler satın alıp hemen
sonra bir başka piyasada satarak piyasalar
arasındaki fiyat farklılıklanndan kâr etmeyi
amaçlayan ticari işlem. Piyasa mekanizmasının
işleyişi nedeniyle arbitraj sürekli olarak
yinelenebilir. Arbitraj genelde piyasalardaki
fiyat farklılıklannı yok »etmek eğilimindedir.
Arbitraj azgelişmiş ülkelerde
menkul değerlerin ülkenin değişik yöreleri
arasında alım satımı düzeyinde kalabilir.
Oysa gelişmiş ülkelerde genellikle döviz
kurları, kısa dönemli faiz oranlan, altın ve
tahvil fiyatları ile ilgili uluslararası düzeydeki
işlemleri ifade eder.
Dövizin anında teslim edilmek üzere alınıp
satıldığı peşin (spot) döviz piyasalannda
yapılan döviz arbitrajı iki ya da daha çok
borsa arasında gerçekleşebilir (iki merkezli
arbitraj ya da çok merkezli arbitraj). Örneğin
New York’ta 1 dolar karşılığında A
ülkesinin 2 sterlininin ve gene 1 dolar
karşılığında B ülkesinin 5 frankının değiştirildiği
varsayılırsa, bunun mantıksal sonucu,
A ülkesinin 2 sterlininin 5 frank değerinde
işlem görmesidir. Ama B ülkesinin baılkalan
herhangi bir nedenle 2 sterlin karşılığında
4 frank ödüyor olsa, New Yorklu bir borsa
simsan, bu durumda elindeki 100 bin dolarla
şu üç işlemi yapabilir: 1) New York’tan
500 bin frank satın alıp, bunu B ülkesindeki
hesabına transfer ettirir, 2) B ülkesindeki
muhabirine bu ülkede geçerli olan 4 frank
eşittir 2 sterlin kuru üzerinden aynı miktarda
frank karşılığında 250 bin sterlin aldırır
ve bu miktan da A ülkesindeki hesabına
transfer ettirir, 3) aynı miktardaki sterlini
New York’ta dolar karşılığında, ikiye bir
oranında toplam 125 bin dolara satar ya da
başka bir deyişle 25 bin dolar kâr eder.
Borsa simsan bu işlemleri New York’taki
yüksek talep sonucunda frankın değeri yükselip
kâr olanağı ortadan kalkıncaya değin
sürdürür.
Faiz farklan nedeniyle arbitraj yapabilme
olanağı ülkelerce çeşitli paralara uygulanan
faiz oranlan arasında farklılık olduğu zaman
doğar. Altın ve tahvil arbitrajı, iç piyasadaki
menkul değerler arbitrajına çok benzer
bir biçimde yapılır. Ama, ilk ikisinde
menkul değerler arbitrajından farklı olarak,
fonlann gerekli işlemler için yurtdışına havale
edilmesi ya da gelirin işlem sonunda
ülkeye geri getirilmesi gerektiğinden, döviz
kurları önemli bir rol oynar.