ölçü

ölçü, müzik ritminin birimi olan vuruşların
belirli periyotlar halinde düzenlenmesi.
Bunlar ikili, üçlü ve dörtlü biçiminde olur.
Böylece vuruş sayısına göre iki vuruşlu, üç
vuruşlu ve dört vuruşlu üç tür ölçü ortaya
çıkar. Ölçüler, vuruşlarının iç bölünmelerine
göre de üçe ayrılır: Her vuruşun iki eşit
parçaya bölündüğü ikişerli vuruşlardan oluşan
“ikişerli ölçü”, her vuruşun üç eşit
parçaya bölündüğü üçerli vuruşlardan oluşan
“üçerli ölçü” ve vuruşlarının bazısının
ikişerli, bazısının üçerli olduğu “aksak ölçü”.
Bu sınıflamalara göre en çok kullanılan
ölçüler şunlardır:
İki vuruşlu ikişerli ölçüler: \(t)’ \ \
Üç vuruşlu ikişerli ölçüler: ^ ** *
Dört vuruşlu ikişerli ölçüler: 1 (c)’!
İki vuruşlu üçerli ölçüler: 16
Üç vuruşlu üçerli ölçüler: 2* i6
Dört vuruşlu üçerli ölçüler: ^ – *82′
İki vuruşlu aksak ölçüler: 4 ^ ,56
Üç vuruşlu
aksak ölçüler: ¡¡- *• *■ *
Dört vuruşlu
aksak ölçüler: ». J. ‘ l ¡2
(Dokuz zamanlı ölçülerin üç vuruşlu olanlan
üç tane üçerli vuruş biçiminde, dört
vuruşlu olanları ise üç tane ikişerli ve ölçü
içinde yer değiştiren bir tane üçerli vuruş
biçimindedir.)
Müzik parçasının ve ritmin daha kolay
anlaşılması ve çalınması için tempolarının
hızlılık derecesine göre ölçülerde değişik
vuruş sayısı uygulanabilir. Örneğin l • jj • J
gibi hızlı tempolu ölçüler bir vuruşlu olarak,
l’ 4’ 4 gibi çok ağır tempolu ölçüler de
sırasıyla beş, altı ve yedi vuruşlu olarak
kabul edilebilir. Hatta gibi çok ağır
tempolu ölçüleri bile, tempo birliğini sağlayabilmek
ve bazı karmaşık ritim kalıplarını
daha kolay çözebilmek amacıyla şefler bazen
9, 10, 12 vuruşlu olarak vurabilirler.
Ölçüler birbirinden, porte üstünde dik
çizilmiş çizgilerle aynlır. Yukarıda örnekleri verilen ölçülere “yalın ölçü” denir. Birden
fazla yalın ölçünün aynı düzen içinde periyodik
olarak gelmesine “bileşik ölçü” adı
verilir (örn. parça boyunca f + ¿ ya da
4 + 4 + 4 biçiminde kullanılanlar). Parça
içinde farklı ölçülerin belirli bir düzen
olmaksızın arka arkaya gelmesine “karma
ölçü” (ya da “ölçü karması”) denir. Pek çok
çağdaş besteci yapıtlarını böyle bir ölçü
düzeninde yazmıştır.
Modern nota yazım ve ölçü sistemi son
derece karmaşık bazı ritimlerin bile yazılabilmesine
elverirse de, uzun hava vb gibi
doğaçtan söylenen ya da çalman bazı müzik
parçalarının ritmi her zaman ölçülmeye
uygun olmaz. Bunlar, ölçüsü olmayan serbest
müzik parçalarıdır.