Cixi Wade Giles

Cixi, Wade Giles yazımında t z ‘U -h s i . x i a o –
O i n ya da x i a n h u a n g h o u olarak da bilinir,
lakabı d u l İm p a r a t o r İ ç e (d. 29 Kasım 1835,
Pekin – ö. 15 Kasım 1908, Pekin), Çin
imparatorlarından Xianfeng’in (hd 1850-61)
karısı, Tongzhi’nin (hd 1861-75) annesi ve
Guangxu’nün (hd 1875-1908) analığı. Yaklaşıklarım
yüzyıl boyunca Çin İmparatorluğu’na
egemen olmuştur. Yozlaşmış bir
grup muhafazakâr görevli aracılığıyla ülkeyi
yönetmiş, Qing (Mançu) hanedanı (1644-
1911/12) üzerinde tam bir denetim kurarak
Çin tarihindeki en güçlü kadınlardan biri
durumuna gelmiştir.
İmparator Xianfeng’in sıradan bir cariyesiyken
1856’da imparatorun tek oğlunu
doğurdu. Xianfeng ölünce altı yaşındaki
oğlu Tongzhi imparator oldu; devlet işleri
de sekiz yaşlı görevliden oluşan naipler
meclisine bırakıldı. Birkaç ay sonra Cixı ile
Xianfeng’in kıdemli eşi Cian kurnazca bir
entrikayla naipliği ele geçirdiler. İki dul imparatoriçeye
yardımcı olan eski imparatorun
kardeşi Gong da danışman prens yapıldı.
Bu üçlü yönetim altında hükümet geçici
bir canlanma dönemine girdi. Güney Çin’de
büyük yıkıma yol açan Taiping Ayaklanması
(1850-64) ile kuzey eyaletlerindeki Nian
Ayaklanması (1853-68) bastırıldı. Yabancı
dil öğrenimi veren okullar açıldı, modern
gümrük sistemi kuruldu; Batı tipinde silah
fabrikaları inşa edildi ve Çin’de ilk kez
dışişleri bakanlığı oluşturuldu. Yönetim ka!
demelerindeki yozlaşmaya son vermek ve
yetenekli kişilere görev vermek için girişimde
bulunuldu.
1873’te İmparator Tongzhi’nin reşit olmasıyla
naipliğe son verildiyse de1 Cixi devlet
işleri üzerindeki denetimini sürdürdü. Genç
imparatoru aşırılıklara yöneltip kişisel yaşamını
olumsuz yönde etkileyerek ölümünü
hızlandırdığı bile söylendi. Tongzhi’nin ölümünün
ardından Cixi, ordunun da desteğiyle
veraset yasalarım hiçe sayarak, evlat
edindiği üç yaşındaki yeğenini tahtın vârisi
ilan etti. Önce iki dul imparatoriçe, 1881’de
Cian’ın ani ölümünden sonra da tek başına
Cixi naibe oldu. Üç yıl sonra da, reform
programlarından çoğunu uzun zamandır
baltalamakta olan Prens Gong’u görevden
aldı.
1889’da kâğıt üstünde yönetimden çekilerek
Pekin’in kuzeybatısında yeniden yaptırdığı
görkemli yaz sarayına yerleşti. Çin-
Japon Savaşı’ndaki (1894-95) ağır yenilgiden
sonra 1898’de, genç İmparator
Guangxu bir grup reformcunun etkisiyle
yönetimi modernleştirmek ve çürümeyi ‘önlemek
için bir dizi radikal öneriyi uygulamaya
koydu. Bunun üzerine muhafazakâr
görevlilerin çevresinde toplandığı Cixi
gene orduyu kullanarak bir darbe yaptı.
Reformlar geri alındı; imparator sarayına
hapsedildi ve Cixi yeniden naibeliği üstlendi.
Birçok tarihçi, Çin’in barışçıl değişim içirf
son şansını böylece yitirdiğine inanır.
Cixi, ertesi yıl yabancı düşmanı Boxer
ayaklanmacılarını özendiren görevlileri desteklemeye
başladı. 1900’de Boxer Ayaklanması
doruk noktasına ulaştı; 100 kadar
yabancı öldürüldü ve Pekin’deki yabancı
temsilcilikler kuşatıldı’. Ama yabancı birlikler
kısa sürede başkenti ele geçirdi. Cixi
kentten kaçmak ve aşağılayıcı banş koşullannı
kabul etmek zorunda kaldı. 1902’de
Pekin’e geri dönerek, 1898’de iptal etmiş
olduğu reformların çoğunu uygulamaya
koydu. İmparator Guangxu’nun ise yönetime
katılmasına izin verilmedi. Cixi’nin ölümünden
bir gün önce Guangxu’nun öldüğü
ilan edildi; imparatorun, ölüm döşeğindeki
Cixi’nin emriyle zehirlendiği sanılır.