Edison, Thomos Alva

(d. 11 Şubat 1847,
Milan, Ohio – ö. 18 Ekim 1931, West
Orange, New Jersey, ABD), bini aşkın
buluş yapan, bu arada elektrik ampulünü,
gramofonu ve film gösterme makinesini
geliştiren ABD’li mucit.
Yedi yaşındayken ailesiyle birlikte Michigan’daki
Port Huron’a yerleşen Edison,
ilköğrenimine burada başladıysa da yaklaşık
Edison geliştirdiği fonografı tanıtırken,
Mathew Brady’nin fotoğrafı, 1878
Edison National Historical Site, West Orange, New Jersey
üç ay sonra, “algılamasının yavaşlığı” nedeniyle
okuldan uzaklaştınldı. Bundan sonraki
üç yıl boyunca özel bir öğretmen tarafından
eğitildi.
İlk deneyleri ve buluşları. Son derece
meraklı ve yaratıcı kişiliğe sahip bir çocuk
olan Edison, 10 yaşına geldiğinde kendisini
fizik ve kimya kitaplanna verdi ve bu arada
evlerinin kilerinde bir kimya laboratuvarı
kurdu. Özellikle kimya deneylerine ve Volta
kaplarından elektrik akımı elde etmeye
yönelik araştırmalara ilgi duydu; bir süre
sonra kendi başına bir telgraf aygıtı yaptı ve
Mors alfabesini öğrendi. Ö günlerde geçirdiği
bir hastalık nedeniyle kulaklan ağır
işitmeye başladı.
On iki yaşma geldiğinde ailesine yardım
etmek için Port Huron ile Detroit arasında
çalışan trende gazete satmaya başlayan
Edison, evlerindeki laboratuvarım trenin
yük vagonuna taşıyarak çalışmalannı burada
sürdürdü. Bu arada, oğlunun hayatını
kurtardığı bir istasyon şefinden telgrafçılığı
öğrendi. Böylece, 1863-68 arasında telgrafçı
olarak bir kentten öbürüne dolaştı. Bir
yandan da bilimsel dergileri izliyor, kazandıklarını
elektrik aygıtlarına ve kimyasal
maddelere harcıyordu. 1868’de Boston’daki
Western Union Telegraph Company’nin
gece operatörü oldu.
Bu dönemde Edison, Michael Faraday’ın
Experimental Researches in Electricity
(1839-55; Deneysel Elektrik Araştırmaları)
adlı yapıtını okudu ve derinden etkilendi.
Bunun üzerine bir yandan Faraday’ın deneylerini
tekrarladı, bir yandan da kendi
deneylerine ağırlık vererek, daha düzenli
çalışmaya ve notlar tutmaya başladı. Tüm
zamanını deneylerine ayırabilmek için
1868’de işten ayrıldı ve kendine bir atölye
kurdu. Aynı yıl geliştirdiği, elektrikli bir oy
kayıt makinesinin patentini aldı. Aygıt oldukça
ilgi topladı ama kimse tarafından
satın alınmadı. Tüm parasını yitiren Edison,
borç içinde Boston’dan ayrılarak New
York’a yerleşti.
1869’da New York borsasında yüksek
ücretle iş bulan Edison’un şansı, altın
borsasmın düzenlenmesinde kullanılan telgrafın
bozulması üzerine döndü. Borsa
yetkililerinin istemi üzerine aygıtı ustaca
tamir eden Edison, Western Union Telegraph
Company’den, geliştirilmekte olan
telgraflı kayıt (telem) aygıtları üzerinde
yetkinleştirme çalışmaları yapma önerisi
aldı. Bunun üzerine bir arkadaşı ile birlikte
Edison Universal Stock Printer mühendislik
şirketini kurdu ve sattığı patentlerle kısa
sürede önemlice bir servet edindi. Bu
parayla, New Jersey’deki Newark’ta bir
imalathane kurarak telgraf ve telem aygıtları
üretmeye başladı. Bir yandan da Western
Union için araştırmalarını sürdürdü ve
1874’te, tek bir hat üzerinde iki sinyal
birden gönderebilen çiftkanallı telgrafı geliştirerek,
bu sinyallerin hattın iki doğrultusunda
da gönderilebilmesini olanaklı kılan
yeni bir telgraf aygıtı yaptı. Bir süre sonra
imalathanesini kapatarak, New Jersey’deki
Menlo Park’ta bir araştırma laboratuvan
kurdu ve tüm zamanını yeni buluşlar yapmaya
yönelik çalışmalara ayırdı.
Menlo Park’taki yıllan. Edison, oldukça
yüklü bir harcama yaparak laboratuvarını,
galvanometre ve elektrometre gibi gelişkin
ölçüm aygıtlarıyla, elektrik üreteçleriyle,
fotoğraf aygıtlarıyla donattı. Ayrıca, Newark’taki
imalathanesinde çalışan 20 kadar
ustasını, aileleri ile birlikte Menlo Park’a
yerleştirdi. Kısa bir süre içinde ekip, aynı
anda 40 proje üzerinde çalışır duruma geldi.
Edison artık, yılda ortalama 400 yeni buluşun
patent başvurusunda bulunuyordu.
1876’da Alexander Graham Bell’ın geliştirdiği
“konuşan telgraf’ üzerinde çalışmaya
başladı. Aygıta, karbondan bir iletici ekleyerek
telefonu yetkinleştirdi. Ses dalgalarının
dinamiği üzerine yaptığı bu çalışmalardan
yararlanarak 1877’de, sesi kaydedip
yineleyebilen gramofonu (fonograf) geliştirdi.
Geniş yankı uyandıran bu buluşu, ününün
uluslararası düzeyde yayılmasına neden
oldu.
1878’de William Wallace’in yaptığı 500
mum gücündeki ark lambasından etkilenen
Edison, bundan daha güvenli olan ve daha
ucuz bir yöntemle çalışan yeni bir elektrik
lambasını geliştirme çalışmasına girişti. Bu
amaçla açtığı bir kampanyanın yardımıyla
önde gelen işadamlarının parasal desteğini
sağladı ve Edison Electric Light Company’
yi kurdu. Oksijenle yanan elektrik arkı
yerine, havası boşaltılmış bir ortamda (vakum)
ışık yayan ve düşük akımla çahşan bir
ampul yapmayı tasarlıyordu. Bu amaçla, 14
ay boyunca filaman olarak kullanabileceği
bir metal tel yapmaya uğraştı. Sonunda 21
Ekim 1879’da, özel, yüksek voltajlı elektrik
üreteçlerinden elde ettiği akımla çalışan,
karbon filamanlı elektrik ampulünü halka
tanıttı. Üç yıl sonra, New York sokakları bu
lambalarla aydınlatılacaktı.
1883’te Edison, bir rastlantı sonucu, elektrik
ampulünün içinde, sıcak ve soğuk
elektrotlar arasında değişik türden bir akımın
oluştuğunu, filamandaki karbon tanelerinin
zamanla buharlaşarak lambanın yüzeyinde
biriktiğini buldu. O dönemde “Edison
etkisi” olarak adlandırılan bu termoiyonik
salım olayı, sonradan radyo lambalarının
temelini oluşturdu.
Sonraki yıllan. 1887’de Menlo Park’tan
New Jersey’deki West Orange’a taşınan
Edison, burada, önceki laboratuvannın on
katı büyüklüğündeki Edison Laboratuvan’
nı açtı. Bir süre sonra da laboratuvannın
çevresine, şirketinin fabrikalannı kurdu.
Toplam 5 bin işçinin çalıştığı bu fabrikalarda
elektrik ampulünün yanı sıra, gramofon,
teksir makinesi, flüoroskop, pil, diktafon ile
film kamerası ve göstericisi üretiliyordu.
Edison’un adıyla birlikte anılan en önemli
buluşlardan biri olan ve çağdaş film makinelerinin
öncüsü sayılan kinetoskopun asıl
yaratıcısı aslında Edison değildi. Ama Edison,
bu aygıtı geliştirerek ticari amaçla
kullanılabilir duruma getirdi ve giderek
yaygınlaştırdığı sinema gösterileriyle, o sıralarda
bozulan mali durumunu düzeltti.
1890’lara doğru, uzun erimli iletime daha
uygun olan alternatif akım geliştirildi. Doğru
akımın üstünlüğüne inanan Edison, bir
kampanya başlatarak kamuoyunu, yüksek
gerilimli alternatif akım sistemlerinin son
derece tehlikeli olduğu yolunda uyarmaya
çalıştı. I892’de ise, Edison General Electric
Company’nin denetimini yitirdi ve şirketi
General Electric Company’yle birleşti.
1899’dan başlayarak yeni bir akümülatör
üzerinde çahşan Edison, 10 yıllık bir çabadan
sonra, kendi adıyla anılan demir-nikelli
akümülatörü geliştirdi. Öte yandan Portland
çimentosu üzerinde geliştirmeler yaptı
ve bu malzemenin seri üretimini gerçekleştirdi.
I. Dünya Savaşı sırasında, Deniz
Kuvvetleri Danışma Kurulu’nun başkanlığını
yaptı ve torpil düzenekleri ile denizaltısavar
aygıtları üzerindeki çalışmalan yönetti.
ABD Kongresi’ne baskı yaparak, 1920’de
ilk askeri araştırma kuruluşu olan Deniz
Araştırma Laboratuvan’nın kurulmasını
sağladı.
İki kez evlenen Edison’un altı çocuğu
oldu. Yaşamının sonuna değin yeni buluşlar
yapmak için uğraş verdi ve geriye çığır açıcı
buluşlannın yanı sıra, gözlemleriyle dolu
3.400 not defteri bıraktı.