Mustafa Subhi

Türkiye Komünist Partisi
(TKP) nin kurucusu ve ilk genel başkanı. 1883 senesinde
Giresun’da doğdu. İlk öğrenimini Kudüs ve
Şam’da, ortaöğrenimini Erzurum’da gördü. İstanbul
Hukuk Mektebini bitirdikten sonra Fransa’ya gitti.
Paris’te Siyasal Bilgiler Yüksek Okulunda toplumbilim
ve ekonomi öğrenimi gördü. İstanbul’a
döndükten sonra gazetecilik ve öğretmenlik yaptı.
Önce İttihat ve Terakkiye girdi. Sonra, baskıcı tutumu
yüzünden İttihât ve Terakki’ye muhâlefet etti.
Ahmed Ferid (Tek) ve Yusuf Akçura’nın kurdukları
Millî Meşrûtiyet Fırkasına girdi. Fırkanın yayın
organı olan İfham Gazetesi’nde yazı yazdı ve
yazı işleri müdürü olarak çalıştı. Mahmûd Şevket
Paşanın suikast neticesinde öldürülmesinden sonra
Sinop’a sürüldü. 1914’te birkaç arkadaşıyla birlikte
Rusya’ya kaçtı. Siyâsî mültecî olarak bulunduğu
Bakü’de Birinci Dünyâ Savaşma karşı çıkan yazılar
yazdığı için, Çarlık idâresi tarafından Kaluga’daki
esir kampına gönderildi, arkasından da Urallar’a
sürüldü. Orada fikirlerini benimsediği Bolşevikler
(Komünistler)le işbirliği yaptı. Ekim 1917 Bolşevik
ihtilâlinden sonra Moskova’ya gitti. Tatar-Başkırt
devrimcileriyle birlikte Yeni Dünya Gazetesi’ni
çıkardı. Milliyetler Komiserliğine bağlı olarak kurulan
Doğu Halkları Merkezi Bürosunun Türk Seksiyonu
başkanlığını yaptı. Kırım’da, Türkistan’da,
İdil-Ural bölgesinde, Odessa’da ve Azerbaycan’da
komünizmin yayılması için teşkilatçılık faâliyetlerini
yürüttü. Azerbaycan’ın Sovyetleştirilmesinden
sonra Bakü’ye taşındı. Eylül 1920’de Üçüncü Entemasyonal’in
Bakü’de düzenlediği Birinci Doğu
Halkları Kurultayına katıldı. Burada yaptığı konuşmada;
“Ayasofya Kubbesinde yükselen hilâlin
bir gün yerinden koparılacağı ve orada bir daha
hiç değişmemek üzere Kızıl Yıldızın parlayacağ
ın a dâir sözleri Rusya’daki Müslümanların infiâline
sebep olmuştur.
10 Eylül 1920’de Bakü’de toplanan Türkiye
Komünist Partisi (TKP) Birinci Kongresinde, sosyalistlerin
birliğini sağlamaya yönelik faâliyetlerde
bulundu. İstanbul’dan ve Anadolu’nun çeşitli
bölgelerinden gelen delegelerin de katıldığı
kongrede TKP’nin başkanlığına seçildi. Mustafa
Kemâl Paşa ile bir müddet mektuplaştı. 1920 yılısonlarında, Türkiye Komünist Partisinin Anadolu’daki
teşkilâtlanma çalışmalarını yürütmek için
Ankara’ya gitmek üzere Bakü’den ayrıldı. 28 Aralık
1920’de Kars’a geldi. Ankara’ya giderek Mustafa
Kemal’le görüşmek istiyordu. Kars’tan Erzurum’a
doğru yola çıkan Mustafa Subhi ve arkadaşları
komünizme karşı olan Müslüman-Türk halkının
protesto gösterileriyle karşılaştı. Erzurum’a giremeyen
Mustafa Subhi ve arkadaşları Trabzon’a geçtiler.
Gittikleri yerlerde muhâlefetle karşılaştıkları
için motorla Batum’a oradan da Bakü’ye dönmek
üzere Karadeniz’e açıldılar. Başka bir motorla arkalarından
yetişen kayıkçılar kahyâsı Yahya’nın
adamları tarafından 28/29 Ocak 1921’de on dört
arkadaşıyla birlikte öldürülerek denize atıldı.