ŞEHREMİNİ

ŞEHREMİNİ, Osmanlı Devletinde İstanbul’daki
saray memurlan arasında bulunan, saray ve hükümete
ait binalann tamir işlerine bakan, saraya lüzumlu olan
şeyleri satın alan görevli. Tanzimattan sonra bugünkü
belediye zabıtası görevini yapan, şehrin temizlik ve
güzelliği ile uğraşan mahalli idarenin başındaki şahsa
şehremini denirdi.
Bizans Devleti’nde mahallî idare olarak bilinen
eparkhosluk teşkilâtım takliden kurulduğu iddia edilen
şehreminliğinin, yapılan araştırmalar neticesinde
Osmanlı Devletine mahsus bir müessese olduğu ortaya
konulmuştur. Aparkhoslar merkez dışında bulunan
bölge idarecileri, şehreminleri ise başşehirde ve sarayda
vazifeli memurlar idi. Batılı araştıncılardan kaynaklanan
bu hataya, Tanzimattan sonra kurulan belediye
reislerine de aynı ünvanın verilmesi sebep olmuştur.
Sarayda görevli olan şehrem ini, Fatih
Kanunnamesi’ne göre önemli bir memur olup, terfi
edince defterdar olurdu. Teşkilâtta, Defteremininden
sonra, Reis-ül küttâb’dan önce gelirdi. Tamirat, bina
işleri, sarayın giyecek ve yiyeceklerinin temininden
başka Harem-i Hümayun’un maaş ve masraflanna
bakar, saraylann vekilharçlığını da yaparlardı. Bunlar
divan-ı hümayun hocalanndan olup, kendilerine has
giyimleri vardı. Emirlerinde usta, kalfa, kâtip, sarayda
bir anbar ile bir de maiyeti bulunurdu.
1831 yılında Şehreminliği ve Mimarbaşılık birleştirilerek
Ebniye-i Hassa Müdürlüğü kuruldu, böylece şehreminliği
kaldınldı.
Şehreminlik teşkilâtına İstanbul’un feth edilip, payitaht
olduğu 1453 yılından, kaldınldığı 1831 yılına kadar
rastlanmaktadır. Şehremini yalnız payitahtta olmayıp,
önemli vilâyetlerden Budapeşte, Bağdat, Bosna,
Kahire’de de vardı. İstanbul’da bulunan şehremini
padişah ile sefere çıkmaz bulunduktan yerde kalır sadaret
kaymakamının topladığı divana katılırdı. Padişah
uzun müddet Edirne’de oturacak olursa, onlar da beraberinde
giderlerdi.
Kınm Harbi’nden sonra AvrupalIlar ile yapılan sıkı
temas, idari sahalarda garplılaşma sonucu belediye
işleri ile uğraşacak bir idarenin kurulmasına karar
verildi. 1854/55 tarihinde şehremaneti adı ile bir memuriyet
ihdas edildi. Bunun başında bulunan şahısa da
şehremini adı verildi. Cumhuriyet devrinde İstanbul
Belediyesi adı verilerek şehremaneti ve şehremini tabirleri
kullanılmayıp, terkedildi.