Yemen

Arap Yanmadası’nda, kuzeyinde Yemen ve Suudi
Arabistan, doğusunda Umman, güneyinde Aden Körfezi
ile çevrili bir devlet.
Tarihi:
Aden çok eski zamanlarda önemli bir buhur, baharat
ve ipek ticareti limanı idi. Yedinci yüzyılda ülke
İslâm idaresi altına girdi. Bir ara OsmanlIların eline
geçti. (Bkz. Kuzey Yemen).
1839’da İngiltere, Aden’i aldı. Uzun zaman onların
hâkimiyeti altındaki Yemen’de 1%3’de İngiltere’ye
karşı bir bağımsızlık savaşı başladı. Milli Kurtuluş Cephesi
(MKC) ve Mısır’ın desteklediği işgâl altındaki
Güney Yemen Kurtuluş Cephesi, İngiltere’ye ve bunun
himayesi altındaki yöneticilere karşı bir gerilla savaşım
sürdürdü. İki grup, iktidar için birbirleriyle mücadele
ettiler. MKC mücadeleyi kazandı. 30 Kasım 1967’de
Aden bağımsızlığını elde etti.. 1969’da MKC’nin solcu
kanadı iktidarı ele geçirerek ekonomiyi devletleştirmeye
ve günlük hayatı kontrol altına almaya başladı. Yeni
hükümet ABD ile münasebetlere son verdi ve bazı
yabancı firmaları devletleştirdi. Yardım için Çin veSovyetler
Birliği ile temaslar kuruldu. 1972-I973’de Yemen Arap Cumhuriyeti kuvvetleri
ile sınır çarpışmaları oldu. Güney Yemen, Umman’daki
solcu gerillalara yardım etti. I978’de Güney Yemen
Birlikleri, Etiyopya’da Eritreli isyancılara karşı savaştı.
Haziran I978’de kanlı bir darbeden sonra, Yemen,
Suudi Arabistan, Umman ve ABD ile münasebetleri
geliştirmeye çalışan başkan Salmen Raboye Ali idam edildi.
Yeni yönetici grup, Kuzey Yemen tarafından başkanın
öldürülmesinden sorumlu tutuldu. İhtilâlciler Kuzey
Yemen ile diplomatik münasebetleri kesti. 24 Şubat
1978’de Güney Yemen, Kuzey Yemen’e savaş açtı.
Arap devletlerinin süratle aracılık yapmasıyla ateşkes
imzalandı ve kuvvetlerin karşılıklı olarak çekilmesi sağ­
landı. 29 Mart 1978’de iki ülkenin birleşmesi hakkında
Kuzey ve Güney Yemen arasında anlaşma imzalandı.
Fizikî Yapı:
Güney Yemen toprakları kıyıda bir kum ve volkanik
dağ şeridi hâlindedir. Bu dar kıyı ovasından itibaren
yükselen dağ silsileleri yatay olarak yükselen bir yaylaya
doğru uzanır.Dağlann yüksekliği batıda 2438 metreye kadar ula­
şır ve doğuya doğru alçalırlar. Ülkenin kuzeydoğu kesiminde
arazi Suudi Arabistan’ın Rubül hâli Çölüne
kanşıp birleşir. Dağlan ve yaylayı kesen vadiler yağ­
murdan sonra dolan, kuru nehir yataklan hâlindedir.
Önemli vadiler Hadramut, Bana ve Tibban vadileridir.
İklim:
İklim Nisan ayından Ekim ayma kadar sıcak ve
kuraktır. Yıllık yağış yok denecek kadar azdır. Ülkenin
kuzeydoğusu muson rüzgârlanmn etkisine girdiği
zamanlar nisbeten serin olur.
Tabiî Kaynaklar:
Arazi kıyıda steplerle kaplıdır, dağlar ve yaylalarda
hayvancılığa imkân veren otlaklar bulunur. Kuzeydoğu
çöl ile kaplı olup, burada hemen hemen hiçbir bitki
yetişmez. Güney Yemen’de henüz keşfedilmiş bir
maden yatağı yoktur.
Nüfus ve Sosyal Hayat:
2.086.000 nüfuslu Güney Yemen halkının % 33’üşehirlerde oturur. Geri kalanı köylerde veya göçebe
olarak yaşar. Km2’ye düşen kişi sayısı yedidir. En kalabalık
nüfus merkezi 365 bin nüfuslu başşehri Aden’dir.
Halkın % 78’ini Araplar, % 14’ünü Somali’li, %
8’ini Hint’liler meydana getirir. Çalışan nüfusun büyük
kısmı çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşır. Arapça resmî dil
olup, herkes bu dili konuşur. Halkın % 92’si Müslü­
man, % 4,5’u Hristiyan, % 3,5’u Hindu’dur. Halkın
dörtte biri okuma-yazma bilmemektedir.
Siyasî Hayat:
Komünizm ile idare edilen Demokratik Yemen
Halk Cumhuriyeti altı eyalete bölünmüştür. Devletin
yüksek idari organlan Başkanlık Konseyi ve Yüksek
Halk Konseyi’dir. Ülkenin tek partisi Komünist Partisi
olup, Aden, Sovyetler Birliği ile sıkı münasebet içindedir.
Rusya’dan para yardımı almakta ve buna karşılık
Ruslara topraklannda askerî imtiyazlar tanımaktadır.
Güney Yemen Arap Birliği’nin ve Birleşmiş Milletlerin
üyelerinden biridir.
Ekonomi:
Güney Yemen ekonomisi, esas itibariyle tanma ve
hayvancılığa dayanır. Yetiştirilen başlıca yiyecek bitkileri
süpürge dansı (sorghum), susam, akdan, buğday,
arpa ve hurma’dır. En önemli ticaret bitkisi pamuk
olup, ana ihraç malıdır. Ülkenin belli başlı hayvanlan
koyun, keçi, sığır ve devedir. Keşfedilmiş petrol yatağı
olmamakla birlikte Aden’de petrol rafinerisi mevcuttur.
Ülkenin başlıca ihraç malları petrol ürünleri, pamuk,
hayvan derisi ve postu, kahve ve kurutulmuş balıktır.
Aden limanı ülkenin zenginlik kaynağıdır. Ticarette
bulunduğu ülkelerin başlıcalan Birleşik Arap Emirlikleri,
Kuveyt ve Japonya’dır. Kuzey Yemen, M.Ö. Onuncu yüzyıldan, İkinci yüzyıla
kadar Saba devletinin hâkimiyeti altında idi. Bundan
sonra Yemen birçok krallıklar tarafından idare
edildi. Son krallık Hristiyan Etiyoplılartarafından M.S.
Altıncı asırda yıkıldı.
Yedinci asırda Eshâb-ı kirâm “İlk îmân eden
müslümanlar” kuzeyden gelerek ülkede İslâmiyeti yaydılar.
Onbirinci yüzyıla kadar halifeliğe bağlı olan
Yemen küçük sülâleler arasında paylaşıldı. Çeşitli isimler
alan, biribiriyle mücadele eden bu sülâleler Selahaddîn
Eyyübî zamanına kadar devam etti. Selahaddin
Eyyübî’den sonra hâkimiyet uzun zaman devam
etmedi. Mahallî Sülâleler İskenderiye baharat tacirleri
ile Venediklilere memleketlerinde üsler verdiler.
Türkler, Yemen’de ilk defa Onbirinci yüzyıl sonlam
d a koloni kurdular. Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde
başlıyan bu verleşme ile, Türklerle yerli imamlar
arasında mücadele de başladı. Yavuz Sultan Selim Hân
Mısır Memlûklerine 1517’de son verdi. Bunun üzerine
Yemen hâkimi Baybars, Yavuz Sultan Selim Hân adına
hutbe okuttu. Baybars öldürülünce Çerkez İskender
Bey, Yemen’e hâkim oldu. Kanunî Sultan Süleyman
zamanında Yemen’de ilk Osmanlı yönetimi başladı
(1539). Buraya Yemen Beylerbeyliği adı verildi. Diğer
yerlerin de alınması ile Beylerbeyliği hâkimiyet sahası
genişledi. Yemen B.eylerbeyi olan Ferhad Paşa devamlı
isyan çıkartan Zeydiler ile uğraştı. O’nun yerine Özdemir
Paşa tayin edildi. Bundan sonra Osmanlı kuvvetleriile Zeydilerin mücadelesi devam etti. 1567’de Zeydi
imâmlardan Mutahhar kendini halife ilân ederek pek-
çok yer aldı. Osmanlıların yönetiminde sadece Zabey’
de kaldı. Osmanlıların Yemen’i tekrar ele geçirme
çalışmalarının sonunda 15 Mayıs 1569’da Yemen yeniden
Osmanlıların eline geçti. Fakat merkezden uzakta
bulunan kabilelerin isyanı durmadı. Bu karışıklık
dönemi üçyüz yıl kadar devam etti. Ondokuzuncu yüzyılın
sonlarında Osmanlı hükümeti Yemen’in elden çıkmaması
için burada Yedinci Orduyu kurdu. İngilizlerin
bölgeye hakim olmak için çevirdikleri entrikalar, isyanIslâm
dinine bağlı
insanların yaşadığı
Kuzey Yemen’de
rahlenin başına diz
çökmüş bir vatanda­
şın KuKân-ı kerim
okuması (yanda)
Hocanın etrafını
çeviren Yemen’li
çocuklar Kur’ân-ı
kerîmi iyice öğrenebilmek
için dikkatlice
dinliyorlar.
la r ve buraya asker göndermenin güçlüğü sonunda Zeydiler
Yedinci Orduyu yendiler (1905). Sonradan ordu da
gönderildiyse de isyan eden İmam Yahya, tamamen
ortadan kaldınlamadı. Yemen, Birinci Dünya Savaşı’ j
nın sonu*ida tamamen Osmanlıların elinden çıktı.
Yahya ve Suudi Arabistan Meliki Abdül-Aziz İbni j
Suud arasındaki anlaşmazlık, 1934’de ihtilaflı Asir böl- |
gesinin resmen Suudi Arabistan’a verilmesiyle sona
erdi. Bundan sonra Yahya kendini Melik ilân etti. 1948’
de bu öldürülünce yerine büyük oğlu Ahmed geçti.
Zeydi İmam Ahmed zamanında Rusya ve Çin ile yakınmünasebet kuruldu. Mısır ve Suudi Arabistan ile ittifak
yapıldı. 27 Eylül 1962’de Ahmed ölünce yerine oğlu
Muhammed el-Bedr geçti. Fakat bunun tahta çıkmasından
birkaç gün sonra askerî bir darbe yapılarak cumhuriyet
ilân edildi. Darbe lideri Mısır’dan yardım alan
Abdullah el-Sallal idi. El-Bedr dağa kaçtı ve burada
kabile halklan kraliyet kuvvetlerine katıldı. Bunlar ve
cumhuriyet kuvvetleri arasında iç savaş başladı. Mısır
birlik gönderdi ve Suudi Arabistan el-Bedr taraftarlarına
yardım etti. Savaş sırasında 150 bin civarında can
kaybı oldu. 1967 Haziranında Arab-İsrail Savaşında
bozguna uğrayan Mısır, birliklerini Yemen’den çekti. 5
Kasım 1967’de kansız bir darbe ile Sallal hükümeti
devrildi. Nisan 1970’de Yemen ve Suudi Arabistan arasındaki
anlaşma ve Yemen hükümet kademelerinde bir­
çok Melik taraftarlarının tayin edilmesi ile
anlaşmazlıklar sona erdi. 1972-1973’de Yemen Demokratik
Halk Cumhuriyeti ile bazı sınır çarpışmaları oldu.
13 Haziran 1974’de Albay İbrahim el Hamidi’nin
başkanlığındaki bir askerî grup hükümet yönetimini ele
geçirdi. Hamidi Suudi Arabistan ve ABD ile sıkı ilişkiler
içine girdi. Fakat 1977’de öldürüldü. 24 Şubat 1979’da
Güney Yemen, Kuzey Yemen’e savaş açtı. Arapların
süratle arabuluculuk yapması neticesinde ateşkes imzalandı
ve kuvvetlerin karşılıklı olarak geri çekilmesi sağ­
landı. 29 Mart’ta Kuzey ve Güney Yemen iki ülkenin
birleşmesi hakkında anlaşma imzaladı.
Fizikî Yapı:
Kuzey Yemen toprakları dar bir kıyı ovası ve geniş
bir iç bölgeden meydana gelir. Tihoma adı verilen kıyı
ovası Kızıldeniz’den iç kesime doğru 32 ilâ 48 km.
kadar uzanır. Kıyı boyunca az sayıda da olsa yer yer
vahalar bulunur. Kıyı şeridinin doğusunda yüksekliği
1200 ile 3600 m arasında değişen yaylalar yer alır. Yaylaların sathı vadilerle bölünmüştür. En önemli vadiler
kuzeyden güneye doğru Cauf, Surdud, Abrad ve Zabit
vadileridir. Bunlar yağmurlu mevsimlerde dolmakta,
diğer zamanlarda kurumaktadır. Ülkenin en yüksek
noktası Sana şehrinin batısında yer alan 3760 m. yüksekliğindeki
Hadur dağıdır.
İklim:
Yemen Arap Cumhuriyetinde kıyı bölgesi bunaltıcı
bir şekilde nemli ve sıcaktır. Yağış miktarı senede 400 ilâ
800 mm. arasında değişir. Yaylalar da yazlar ¿ıisbeten
mutedil sıcaklıkta, kışlar ise soğuktur. Temmuz ayında
yaylalardaki ortalama sıcaklık 2l°C civarındadır. Yazın
Hint Okyanusu’ndan esen rüzgârlar yağmur getirir.
Tabiî Kaynaklar:
Kıyı şeridi, vahalar bulunan yerler hariç kumlada
kaplıdır. Yaylalar muson rüzgârlarının getirdiği yağ­
mur sayesinde yeşilliktir. Ülkenin Suudi Arabistan sını­
rına yakın yerleri çöl ile kaplı olup, buralarda hemen
hemen hiçbir bitki örtüsüne rastlanmaz. Maden olarak
ülkede sadece tuz işletilmektedir.
Nüfus ve Sosyal Hayat:
5.744.000 nüfuslu Yemen’de km2’ye 30 kişi düşer.
En büyük nüfus merkezi 277.800 nüfuslu başkent Sana’
dır. Önemli nüfus merkezleri Taiz, Hudeyda ve Mukha’
dır. Diğer Araplar’dan farklı olarak Yemenliler yerleşik
hayat sürerler ve pek azı göçebedir. Ayrıca bunlarınçoğu bozuk Zeydi fırkasına mensupturlar. Kıyılarda
yaşayan halkın ekserisi Şafiî mezhebinde Sünnî müslü-
manlardır. İsrail’in 1948’de bağımsızlığını kazanmasına
müteakip çoğunluğu Sana’dan olmak üzere 50 bin
Yahudi İsrail’e göçmüştür. Bunlardan başka kıyılarda
bir miktar Zenci bulunmaktadır. Halkın tamamına
yakını Arapça konuşur. Okuma-yazma oranı oldukça
düşük olup, % 12’dir. İlkokul çağındaki çocukların %
29’u okula devam etmektedir. Sağlık hizmetleri ülkede
geri durumdadır.
Siyasî Hayat:
Kuzey Yemen, cumhuriyetle idare edilen bir devlet
olup, 11 eyalete ayrılmıştır. Devletin yüksek idari organları
Danışma Meclisi ve Başkanlık Konseyi’dir.
Danışma Meclisi üyelerinin çoğu doğrudan doğruya
halk tarafından seçilir. Başkanlık Konseyi üyelerini
Meclis seçer. Yemen Arap Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletlere
ve Arap Birliği Teşkilatlarına üyedir.
Ekonomi:
Yemen Arap Cumhuriyetinde ekonomi esas itibariyle
tarıma dayanır. Buğday, arpa, susam, kaba yonca,
hurma, kat, kahve, üzüm ve diğer meyveler ülkede yetiştirilen
belli başlı bitkilerdir. Meyve üretiminde ülke kendi
kendine yeterli seviyededir. Kahve ve kat (gat) 1050 ilâ
2070 m. yüksekliklerde dağların eteklerinde yetişir.
Yemen’e has bir bitki olan kat çiğnendiğinde, kaynatıldığında
veya içecek olarak kullanıldığında, yapraklan
bir narkotik (uyuşturucu) etkisi gösterir. Köselecilik ve
kılıç yapımı önemli el sanatlarıdır. Tekstil ve çimento
sanayileri ülkenin en önemli sanayi dallarıdır.
Ulaşım iptidaî olup, deve, eşek ve katırlara bağlıdır.
İki tane önemli karayolu vardır. Biri Sana ve Hudeyda Hudeyda ve el-Mukha ülkenin önemli limanlarıdır.
Kuzey Yemen ithalatın çoğunu Suudi Arabistan,
Japonya ve Fransa’dan yapar. İhraç mallarının çoğu
Güney Yemen, Suudi Arabistan ve Pakistan tarafından
alınır. Ana ihraç mallan kahve, kat, tuz, deri ve posttur.
Makina, petrol ürünleri, pamuk, yün ipliği ithal ettiği
önemli maddelerdir.