Demir Maske

Fransızca l e m a s q u e d e f e r ,
Fransız tarihinde destanlara konu olan,
kimliği bilinmeyen siyasal tutuklu. Kimliğiyle
ilgili belirtilerin dikkatle gizlenmesi ve
yüzüne siyah kadifeden bir maske takmak
zorunda bırakılması bir esrar perdesi yaratmış
ve hakkında çeşitli öyküler uydurulmasına
yol açmıştır. Demir maske yakıştırması
sonraları destansı öykülerde ortaya çıkmıştır.
Demir Maske, 1681’den bir süre önce
Piemonte’deki Pinerolo’da (Pignerol) tutuklandı.
Ardından çeşitli cezaevlerinde
kaldı. Son olarak 18 Eylül 1698’de Paris’teki
Bastille’e nakledildi ve 19 Kasım 1703’te
burada öldü. Ertesi gün Saint-Paul Kilisesi
mezarlığına gömüldü. Mezarlık kayıtlarında
“Marchioly” adıyla görünmekte ve “yaklaşık
45 yaşında” olduğu belirtilmektedir.
Tutukluluğu süresince nereye nakledildiyse
cezaevi yöneticisi Benigne D’Auvergne deSaint-Mars’ın da oraya atanması, özellikle
onun sorumluluğu altında bulunduğunu
göstermektedir.
Demir Maske’nin ölümünden önce de bir
sır olarak saklanan kimliği hakkında, 18.
yüzyıldan bu yana çeşitli varsayımlarda
bulunuldu. 1711’de bir İngiliz soylusu;
1745’te XIV. Louis ile Louise de La
Valliere’in oğulları Vermandois kontu Louis
de Bourbon; 1738-71 arasında XIV.
Louis’nin ağabeyi; 1883’te, Tartuffe’a misilleme
olarak Cizvitlerce hapsedilen Moliere
olduğu öne sürüldü. AlV. Louis’nin
ağabeyi olduğu yolundaki olasılık dışı varsayım
Voltaire tarafından popülerleştirildi
ve daha sonra Alexandre Dumas’mn Dix
Ans plus tar d ou le Vicomte de Bragelonne
(1848-50; Demir Maske, 1981) adlı yapıtında
ele alındı. Bir düzineyi geçen bütün bu
varsayımlardan yalnızca Ercole Matthioli ve
Eustache Dauger ile ilgili olan ikisi olanaklı
gözükmektedir.
Matthioli, Mantova dükü Ferdinando Carlo’nun,
elçisiydi. Fransa ile imzalanacak
antlaşmayla ilgili gizli görüşmeler yapmakla
görevlendirildi. Yüz bin ecu karşılığında
Casale Kalesi’ni Fransa’ya bırakacak olan
antlaşma 1678’de imzalandıysa da, Matthioli’nin
gizli kalması gereken bu olayı başka
hükümdarlara bildirmesi yüzünden geçerliliğini
yitirdi. Aldatılmış olmasına sert tepki
gösteren XIV. Louis, Matthioli’yi sessizce
kaçırtarak Pinerolo’da hapsettirdi (1679).
Bu olay Demir Maske’nin sırnnı çözüyor
görünmekle birlikte, Matthioli’nin Nisan
1694’te Cannes açıklanndaki Sainte-Marguerite
Adasında öldüğü kabul edildiğinden,
Demir Maske’nin aslında Eustache Dauger
olduğu varsayımı ağırlık kazanmaktadır.
XIV. Louis’nin bakanı Louvois markisi LeTellier’nin yazışmalarından, bir uşak olan
Dauger’nin onun buyruğuyla Temmuz
1669’da belirtilmeyen bir nedenden ötürü
Dunkerque yakınlarında tutuklandığı anlaşılmaktadır.
Dauger Pinerolo’da, XIV Louis’
nin maliye bakanıyken yankı uyandıran
bir mahkemeden sonra ömür boyu hapse
mahkûm edilen Nicolas Fouquet’nin hizmetkârlığını
yaptı. Fouquet’nin 1680’de
ölümünden sonra, gene Fouquet’ye hizmet
etmiş olan başka biriyle birlikte hapiste
tutuldu. Dauger, 1681’de Saint-Mars tarafından
Pinerolo’dan alınarak başka bir yere
götürüldü; bu sırada Mathioli Pinerolo’da
kalmıştı. 1687’de de Sainte-Marguerite
Adasına getirildi. Fouquet’nin düşmanı
olan Louvois’nm, eski maliye bakanının
hapisteyken açıklamış olabileceği sırların
ortaya çıkmaması için iki hizmetkârın gözaltında
tutulmasını istemiş olduğu düşünülebilir.
Bu görüşe göre Dauger’nin kimliğinin
gizlenmesi ve maske önlemi, onun asıl
suçundan çok, bildiklerinin gizli kalması
gereğinden kaynaklanmaktadır.