Mükellef ve Davranışları
Mükellef, ergenlik çağına gelen ve akıl sağlığı yerinde olan; dinin belirlediği
hükümlerle sorumlu tutulan kişi demektir. Dinen mükellef
(yükümlü) olan kişinin, yapmak ve yapmamakla sorumlu tutulduğu 
işlere ise e f âl-i mükellefin (mükellefin iş ve davranışları) denir.
Mükellefin iş ve davranışları Hanefî mezhebinin tasnifine
göre aşağıdaki sekiz sınıftan birine girer:
1. Farz: Yapılması dinimiz tarafından kesin bir şekilde
emredilen davranıştır. Örneğin beş vakit namaz kılmak,
ramazan ayında oruç tutmak. Farz yerine getirilmediğinde,
kişi günah işlemiş olur.
2. Vacip: Farz kadar açık ve kesin bir delile dayanmamakla
beraber dinimiz tarafından bağlayıcı bir şekilde emredilen
davranıştır. Örneğin kurban kesmek, fıtır sadakası vermek,
bayram namazlarını kılmak. Şâfıî mezhebine göre vitir ve
bayram namazları sünnettir.
3. Sünnet: Hz. Peygamberin^ farz ve vâcip dışında,
yaptığı veya yapılmasını tavsiye ettiği, örnek alınma
özelliği taşıyan davranıştır. Örneğin beş vakit namazın
sünnetlerini kılmak, abdest alırken ağzı yıkamak.4. Müstehap: Hz. P ey gam berin^ ara sıra yaptığı ve yapılması
dinimiz tarafından hoş ve güzel karşılanan davranıştır. Örneğin
beş vakit namazın sünnetleri dışında nâfıle namaz kılmak, nafile
oruç tutmak.
5. Mubah: Mükellefin yapıp yapmamakta dinimiz tarafından
serbest bırakıldığı davranıştır. Helâl ve caiz kelimeleri de mubah
ile aynı anlamı ifade eder. Hakkında dinî bir yasak bulunmayan
bütün dünya nimetleri genel olarak mubahtır. Örneğin yemek,
içmek, gezmek.
6. Haram: Yapılması dinimizce kesin bir şekilde yasaklanan davranıştır.
Örneğin içki içmek, kumar oynamak, faiz alıp vermek
(ribâ). Haramı işleyen kişi günahkâr sayılır.
7. Mekruh: Haram olmamakla beraber yapılması dinimizce hoş
karşılanmayan davranıştır. Örneğin topluluk içine çıkmadan
önce soğan ve sarımsak gibi kokusu rahatsız edici yiyecekler yemek,
abdest alırken gereğinden çok su kullanmak.
8. Müfsit: Yapılmakta olan bir ibadeti bozup onu geçerli olmaktan
çıkaran eksiklik ya da yanlış davranıştır. Örneğin oruçlu iken
yemek, içmek; namazda konuşmak.
Şâfıî mezhebinin e f‘âl-i mükellefin tasnifi ise şöyledir:
1. Farz: Kaynaklarda zaman zaman vâcip olarak da ifade edilmektedir.
Vacip, Şâfıî mezhebine göre farz anlamındadır. Vâcip
ile farz arasında -hac konusu hariç- hiçbir fark yoktur.
2. Sünnet: Mendup veya müstehap olarak da ifade edilmektedir,
3. Mubah
4. Mekruh
5.Haram