BOLİVYA

BOLİVYA
DEVLETİN A D I …………….Bolivya Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ . . La paz-Hiikümet Merkezi Sacre
N Ü FU SU ……………………………………….. 4.8000.000
YÜZÖLÇÜMÜ…………………………..1.098.581 km2
RESMİ D İL İ …………………………………….İspanyolca
D ÎN İ ………………………………………………….Hıristiyan
PARA BİRİ……………………………… Bolivya pezosu.
Alm. Bolivien (t), Fr. Bolivie (t), İng. Bolivia. Güney Amerika
devletlerinden birisi. Batısında Şili ve Peru,
kuzey ve doğusunda Brezilya, doğusunda Paraguay,
güneyinde Aıjantin yer alır.
Tarihi
Bolivya’nın ilk tarihi hakkındaki bilgiler, Tiahuanaaco
bölgesinde Titicaca gölünün kuzey tarafındaki
kalıntılar incelenmek suretiyle elde edilmeye başlanmıştır.
Burada, yapılan kazılar sonucu M.S. 100 ile
600 yılları arasına ait olduğu tahmin edilen ileri bir
medeniyetin bir çok k a lın tıla rı b u lu nm u ştu r.
Bugünkü Bolivya’da yaşıyanların çoğunluğunu teşkil
eden Aymarslar muhtemelen bu medeniyeti kuranların
torunlarıdır. 15. yy. ortalarına doğru şimdiki Peru
tarafından gelen İnkalar Aymarslar’ın bir kısmını
yenerek Bolivya’nın Altiplano Bölgesini ele geçirdiler.
Ancak Aymarslar yakın dağlara yerleştiler ve
İnkalar ile anlaşarak orada yaşamaya başladılar.
Dağı kendi etkileri altına aldılar. 1531’de Francisco
Pizarro komutasında buraya gelen İspanyollar İnkalarla
yaptıkları savaşlar sonucu 1528’de Bolivya’nın
tamamını ele geçirdiler.
İspanyollar 16. asırda dillere destan olan zengin
gümüş yataklarında yerlileri ve Afrika’dan getirilen
zencileri köle olarak çalıştırdılar. 1650 yılında koloninin
merkezi olan Potosi Şehri 150.000 nüfusu ile
Latin Amerika’nın en büyük şehri idi. İspanyolların
yerli halka yaptıkları idari baskılar üzerine 17 ve 18.
yy’da bir dizi siyasi ihtilâl vukua gelmiştir. 1780
yılında bir grup yerli. La Paz liderliğinde işvan ettiler
4 8 Rehber Ansiklopedisi
c?
ve gerilla savasları yaptılarsa da yenilerek bir çoğu
yok edildi. İlk bağımsızlık hareketi, 1809 yılında başlatıldı
ve bağımsızlık ilân edildi. Ancak İspanyolların
bağımsızlığı kabul etmemesi üzerine baslavan uzun
savaşlar sonucunda, 1825 tarihinde ispanyollar
Bolivya’nın bağımsızlığını kabul etmek zorunda kaldılar.
BolivyalIlar bir cumhuriyet idaresi kurdular ve
Chaguisaca şehrini Sucre ismi ile başşehir yaptılar.
1883 yılına kadar süren savaşta Bolivya ve Peru
Sili’ye yenildiler ve Bolivya Büyük okyanusu kıyılarını
Sili’ye bırakmak zorunda kaldı. Yaptığı savaşları
kaybedince, 1903’te Acre bölgesini Brezilya’ya, Chaconun
bir bölümünü 1932’de Paraguay’a bırakdı.
Ülke çeşitli iç karışıklıklar içinde uzun müddet çalkalandı.
Bir a ra madenler 1952’de devletleştirildi ise de
1966’da tekrar özel sektöre devredildi. 1974’de yapılan
fiyat ayarlamaları ülkede büyük karışıklıklar çıkmasına
sebeb oldu. Yüzlerce yerli öldürüldü. 1976’da
Ordu idareye el koyarak yönetimi ele aldı. Nihayet
çeşitli karışıklıklardan sonra ordunun 1982 yılı
T em m u z ’u n d a G e n e r a l G u id o V ild o s o ’ya
Cumhurbaşkanlığı’na getirmesi ile durum sakinleşti.Bolivya, göze çarpan farklı bir yapıya sahip olup 3
büyük bölgeye ayrılır. Birincisi: Sayısız kıvrımları,
tepelerini örten karlar ile Ilkampane’de 7 bin metreye
yaklaşan yükseklikleri ile harika bir güzelliği olan
And Dağ bölgesidir. And Dağları Bolivya’da 64Ö km.
uzanırlar. Cordillera Occidental dağları ile Cordillera
Criental dağları arasından 4 ilâ 4.500 m. yükseklikte
Altiplano platosu uzanır. Bolivya halkının çoğu
burada yaşar.
İkinci büyük bölge birçok meskun vadilerle kesilen
ve dağların doğu bölgesinden ibarettir. Bu bölge
iki kısma ayrılır. Birincisi.normal sıcaklıklar, az miktarda
yağmurlar ve kısır bitkilerin, karakterize ettiği
vadilerdir. İkincisi ise kuzeye ve kuzeydoğuya yönelen
yarı tropik iklimle bol bitkilerin karekterize ettiği
alçak vadilerdir.
Bolivya’nın üçüncü yüzey şekilleri bölgesi, ülkenin
üçte ikisinden daha fazla yer kaplayan düz arazilerdir.
Alçak araz ilerin güney doğu kısmını
Bolivya’nın en büyük vadisi olan Gron Chaco Vadisi
teşkil eder. Bu bölge zengin petrol yatakları bulunmasına
rağmen çok az gelişmiştir. Chaco Vadisinin
kuzey tarafında tropikal ovalar uzanır, burada sık
yeşillikler ve pampa ağaçları bulunur.
Nehirler ve Göller: En önemli nehri Desagudero’
dur ve deniz seviyesinden 3500 m yukarıdan aşağı
doğru akar. En önemli gölü Titicaca Gölü’dür. Başka
nehirler varsa da önemsizdir.
İklimi
Tropik iklim bölgesinin girişinde yer alan
Bolivya’nın yüksek yaylalarında dikkate değer
soğuklar; alçak bölgelerinde ise bunaltıcı sıcaklar
göze çarpar. Altiplano bölgesi rüzgârların ve yağışın
az olduğu bir bölgedir. Yıllık sıcaklık ortalama 10°C’
dir. Bu sıcaklık Cochabamba’da -20°C’ye kadar düştüğü
gibi Sucre’de de 18°C’ye kadar çıkar. Ancak
Yungas Vadisi ve düz araziler fazla m iktarda yağmur
alırlar. Güneyden esen soğuk “ Surazos” rüzgârları
sıcak ve kurak havayı yumuşatırlar. Chaco Bölgesi
sıcak ve yaz müddeti boyunca kuraktır. Kışın ise bol
yağışlıdır. ^ Kaynak|„
Bitki örtüsü Bolivya’nın iklimine ve yüksekliğine
göre değişir. 4500 m’nin üzerindeki bölgelerde çok az
bitki bulunup birçok yerler ağaçsızdır. Altiplano Böl-gesinde kerestelik az miktarda ağaç, diken ve yosunlu
bitkiler bulunduğu gibi, sert otlar da bulunur. Okalüptüs
(Sıtma ağacı) yetiştirilir. Yükseklik alçaldıkça
bitki miktarı ve. türleri artar. Kuzeydoğuda sık tropikal
yağış ormanları bulunur. Bu ormanlarda sedir,
maun ve palmiye gibi sert ağaçlar vardır.
Hayvanlardan, alpaka, kartal, kondor, maymun,
jaguar, puma bir çok çeşit yılan, çeşitli kuş ve renkli
papağanlar üjkenin çeşitli yerlerine dağılmışlardır.
Balıkçılık da önemli bir gelir kaynağıdır.
Bolivya maden ocakları bakımından oldukça zengindir.
Gümüşle beraber bulunan zengin kalay yatakları,
bizmut, kurşun ve diğer metaller Altiplano
Vadisinde çıkarılır. Gerçek bir gümüş dağı Altiplano
bölgesindeki Potesi tepesinde bulunmaktadır. Dikkate
değer miktarda Tungsten, çinko, bakır, antimon
ve altın bulunur. Chaco bölgesinde petrol yatakları
bulunmuştur.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Bolivya’da, halkın yarıdan fazlası yerlidir. Üçte
biri de “Choles” diye bilinen beyazların dedeleri ile
yerlilerin karışımıdır (Melezdir). Önemli yerli grubu
olan Aymarslar, vadilerde ve Altiplano Bölgesi’nin
bazı kesimlerinde yaşarlar. Cholos kabilesi Bolivya
daki en renkli ve çeşitli gelenekleri olan kabilesidir.
Nüfusun % 15’i beyazdır. İspanyol asıllıdır. Bunların
bir kısmı yerliler ile melezleşmişlerdir. İspanyolca
resmi dil olmasına rağmen, nüfusun ancak %
36’sı günlük olarak bu dili konuşmaktadır. İspan-yolca konuşanlar aynı zamanda Aymarslann veya
Queshualarin dillerini konuşurlar. Ülkenin % 95’i
katoliktir. Halkın % 60’ı kırsal bölgelerde, %40’ıda
şehirlerde yaşar. Çok az sayıda zenci vardır. Başşehri
olan Labas Sucre, Potesi, Oruti ve Santa Cruz şehirleri
önemli şehirleridir. İlk öğretim mecburidir. Halkın
% 65’i okuma-yazma bilmemektedir.
Ekonomi
Bolivya’nın ekonomisinin temeli koloni devrinde
atılmıştır. İspanyollar uzun süre gümüş, kalay, bakır
gibi önemli madenleri kendi memleketlerine taşımışlardır.
Şu anda Bolivya minarel bakımından zengin
ülkeler arasındadır. 19. yy’ın son çeyreğinde gümüş
madenleri işletilmiş, 20. yy’ın başlarında d a ‘ kalay
işletmeciliği gümüşün yerini almış ve Bolivya’nin
ihraç ürünlerinin başı olmuştur. Kalay üretimi bakımından
dünyada İkincidir.
Tarım: Çalışan nüfusun üçte ikisi tarımda istihdam
edilmesine rağmen, ülke gıda ihtiyacının mühim
bir kısmım ithal etmektedir. Patates, arpa, kahvaltıda
yenilen bir hububat olan quinua yüksek yerlerde yetişen
başlıca ürünlerdir. Nohut, buğday, mısır, Altiplano
Bölgesinde yetiştirilir. Yungos Bölgesinde mısır,
buğday, yeşil sebze ve meyve üretimi yapılır.
Sanayi: Siyasî istikrarsızlık sanayinin gelişmesine
mani olmakta ve kaynakların değerlendirilmemesine
yol açmaktadır. Gemi yapımı, mobilyacılık, tekstil
ürünleri sınırlıdır.