TANZİMAT EDEBİYATI

TANZİMAT EDEBİYATI, Türk edebiyatının Batı
tesirinde gelişen ilk dönemi. Tanzimat Edebiyatı, 1860’
da Tercüman-ı Ahvâl gazetesinin çıkmasıyla başladı.
Servet-i Fünun edebiyatının başladığı 1896 tarihine
kadar devam etti. Tanzim at Edebiyatı, Divan Edebiyatına
ve Osmanlı hayat tarzına, örf ve âdetlerine tepki
olarak doğdu. İlimde, teknikte ilerlemek, eski ihtişamlı
günlerimize kavuşmak için, batının yaşama tarzını,
âdetlerini ve edebiyatını benimsemek gerektiğine inanan
bu devir şair ve yazarları yeni bir edebiyat hareketi
başlattılar. Şinasi 1860’da Âgâh Efendi ile bareber
Tercüman-ı Ahvâl gazetesini, 1862’dede Tasvir-i Efkâr’
ı yayınladı. Bu gazeteler vasıtasıyla batı taraftarı fikirlerini
yaymaya başladı. Şinasi’den sonra bu edebiyatın
başlıca temsilcileri olan Namık Kemâl, Ziya Paşa, Ali
Süavi ve Ahmed M idhat eserlerinde batılı fikirlerini
yaymaya çalıştılar. Tanzim at her sahada bir dışa.dönüş
olduğu gibi edebiyatta da dışa (batıya) dönüş vardır.
Tanzimat yazar ve şairlerinin ayrı ayrı kişilikleri
vardır. Hepsinin müşterek tarafları batı hayranı olmalarıdıf. Fransız kültürü ile yetişmişlerdir. Onlar, Onsekizinci
yüzyılda yaşamış Montesquieu, J.J. Rousseau,
Voltaire gibi yazarların düşüncelerine bağlanmışlardır.
Vatan, millet, adalet ve meşrutiyete olan Hayranlıklarını
dile getirirler. Hepsi, “sanat cemiyet içindir” görüşünü
benimsemişlerdir. Edebiyat yoluyla milleti yükseltmeğe,
dertlere çare bulmaya uğraşırlar. Yeni fikirler
içinde yoğrulmuş bir nesil yetiştirmek arzusundadırlar.
Tanzimatçılar çok yönlü ediplerdir: Hem şair, hem
romancı, tiyatro yazarı, tarihçi, tenkidçi, hem de gazeteci
olarak çalışmışlardır. Çoğu gizli ihtilâl gruplarına
katıldıklarından bir kısmı yurttan kaçtılar, bazıları da
hapis, sürgün hayatı yaşadılar.
Tanzimat edebiyatını üslup ve düşünce yönünden
ha zırla yan eserler, metinler ve belgeler üzerinde şimdiye
k a d a r yeteri k a d a T durulmamıştır. Ahmed Hamdi
Tanpınar’ın Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi I
ve Prof. Mehmed K^plan’ın bu döneme ait bazı incelemeleri
vardır.
Bu edebiyau temsil eden kişilerin çoğu şair olmalarına
rağmen esas değişikliği nesirde yapmışlardır. Batı­
dan alınan fikir ve kavramlar ile nesri büsbütün
değiştirmişlerdir. Tanzimatla edebiyatımıza “roman,
hikaye, tiyatro, makale, nutuk” gibi nesir çeşitleri girmiştir.
Önceki nesirde, konuya girmeden yapılması âdet
olan başlangıç yazılarını attılar, kestirmeden esasa girmek
yolunu kullanmağa başladılar. Şaşaalı üslubu,
güzellik ve sanat değerini geri plâna bıraktılar.
Tanzim at Devri rom an ve hikâyecileri Ahmed Mithad,
Emin Nihad, Şemsettin Sami, Namık Kemâl, Mehmed
M urad, Samipaşazâde Sezâi, Recâizâde Ekrem,
Nâbizâde Nâzım’dır. Sadullah Paşa, Munif Paşa ve
Yusuf Kâmil Paşa da Tanzim at Edebiyatını hazırlayanlar
arasında görülür.
îlk tanzimatçılar, Divan şiirinin nazım şekillerinde
bir değişiklik yapmadılar. Vezin olarak aruzu kullandı­
lar. Hece vezni de hemen hepsinde vardır. Divan Edebiyatının
zengin kafiyelerine önem verdiler. Başlangıçta
ade bir dil kullanmak istedilerse de bunu uygulayamadılar.
Sadelikten uzak ve halk diline yabancı bir lisan
kullandılar. Divan şiirindeki mecaz ve mazmunlardan
sıyrılmaya çalıştılar. Tema yönüyle Divan şiirinde tamamen
ayrılan Tanzimat şiirinde yeni fikirler, ferdî temalar
ve felsefi düşünüşün ağır bastığı görülür.