YUN

Alm. Wolle (f). Fr. Lalne (i), İng. Wool. Koyun,
keçi, deve gibi ot yiyen evcil hayvanların vücutlarını
örten yumuşak kıvırcık kıl görünümünde organik elyafHayvanlan yağmur, soğuk ve fizikî şartlardan koruyan
yün, insanların giyecek, sergi ve diğer ev ihtiyaçlarını
da karşılar. Dokumacılıkta ve tekstilde kullanılan
elyafın yüzde dokuzu yündür. Geri kalanı sentetik ola^
rak petrolden elde edilir.
Yün elyafı keratin denilen bir çeşit protein olup, beş7
ile oniki adet daha ince elyafın birbirine bitişik olarak
iO epidermden çıkması ile meydana gelir. Yün elyafının^
hemen dibinde yağ ve ter bezleri vardır. Bir koyunury
derisinde santimetrekarede 4000 ile 10000 arasında tiip^
vardır. Tüyü meydana getiren elyaf sayısı koyunun cip-j,
sine ve vücut bölgesine göre değişir. Yetişkin bir merinosun
derisinde 20 milyon ile 126 milyon arası tüv
bulunur. Yün elyafları ne kadar ince ise o kadar kıvırcık^
olur. Bir yün elyafı yaklaşık olarak 20 kilogramlık yük^j
taşır ve bu esnada boyu yüzde otuz nispetinde uzayabi-j
lir. Yün elyafının mikroskoptaki görünümü bir timsar^
hin derisi gibi pul puldur. Elektrik ve ısıyı iletmez. İyi bjrn
nem tutucudur. Yün yakıldığında amonyak gazı çıkanı |
ve alev söndüğünde yün de hemen söner. Bu özelliği^
aynı zamanda ateşe dayanıklı olduğunu gösterir. Yüı^
protein olduğu halde saç kılı, tavuk tüyü ve boynuz
kemiği yapısında değildir.Yünün kalitesinin hayvanın yaşı ile ilgisi vardır.
En kaliteli yün iki yaşını doldurmuş hayvanlardan alı­
nır. Daha yaşlı hayvanlarda yün sertleşmeye başlar.
Yün denilince akla koyun yünü gelir. Tiftik keçisinin
(Angora) yünü de çok kıymetlidir.
Yün hayvanlardan, havaların ısınmaya başlaması ile
kırkılarak alınır. Kırkım işlemi özel makaslarla yapılır.
İyi bir işçi motorlu bir makasla günde 100-150 koyun
kırkabilr. Dünya üzerinde elde edilen yünlerin toplam
miktarının dörtte biri Avusturalya’ya aittir. Bundan
sonra Yeni Zelanda gelir. Türkiye’de yün elde edilen ,
hayvan cinslen Trakya Bölgesinde kıvırcık, İç Anadolu
ve Doğu Ariadolu Bölgesinde Karaman, Bursa, Balı­
kesir havalisinde merinos koyunlan ile Ankara tiftik
keçileridir.
Keçi kıllan yün sınıfına girmez. İlkbaharda kırkılan
kirli koyun yününe yapağı denir. Yün elyafları çok ince
olduğu için yapağından kaliteli iplik elde edilir. Yünün
kalitesini elyaflarının inceliği ve kopma mukavemetinin
büyüklüğü tayin eder. Bir kilo taranmış temiz yünden
belli bir kalınlıktaki üretilen iplik boyu uzadıkça yünün
kaliteli olduğu anlaşılır. En ince elyaflı yün merinos
koyunlannda bulunur. Bu yün elyaflan 16 mikron ile 50
mikron arasında değişen kalınlıklardadır. Hayvanın
omuz başlarına rastlayan kısımlarındaki yünler daha
ince olur.
Yapağı “ kaba pisliklerden” temizlendikten sonra
deterjan ile yıkanır. Yıkama sonucu yünde bulunan
potasyum karbonat, ter, lanolin gibi yağlı maddeler
alınır. Kurutulan yün özel taraklarda elyaflanna ayrılır.
Elyaflar bir huniden geçirilerek pamuk ipliği yapımına
benzer şekilde iplik haline getirilir.
Yün kalite ve imâl ediliş metodlarına göre kumaş,
örgü ipi, battaniye, halı, kilim yapımında kullanılır.
Anadolu’nun köy ve bazı kasabalannda yün elde
taranıp kirmanlarda eğrilir. İstenilen renge tabiî boyalarla
boyanıp kullanılır. Bunlardan örülen renk renk
kazak, çorap ve eldivenler ince bir zevkin ve göz nurunun
eseridir.